Elementy wiedzy o człowieku i pracy

 Wykonywanie pracy przez człowieka wymaga wiadomości teoretycznych i umiejętności praktycznych związanych z konkretnym obszarem zawodowym.
 Do równie ważnych i podstawowych należą wiadomości o funkcjonowaniu organi-zmu człowieka, wszystkich procesach zachodzących w organizmie ludzkim oraz przede wszystkim o warunkach utrzymania jak najlepszej kondycji fizycznej i psy-chicznej, czyli dobrego stanu zdrowia.
 Środowisko, w którym człowiek żyje i pracuje, wpływa na niego przez różnorodne bodźce. Organizm człowieka odbiera je za pośrednictwem układu nerwowego, a następnie odpowiada na nie różnymi reakcjami przystosowawczymi.
 Stan zdrowia człowieka można określić jako stan względniej równowagi organizmu reagującego na zmienne bodźce środowiska zewnętrznego.

Warunki zewnętrzne działające na człowieka mogą być:
 naturalne,
 sztuczne.

Przykładem działania warunków naturalnych są np. czynniki pogodowo-klimatyczne.
Czynniki te wpływają na zdrowie człowieka, ich działanie może być kompleksowe lub doraźne, może trwać krótko lub długo.
Różne typy klimatu wpływają w różny sposób na zdrowie człowieka. Czynniki pogo-dowo-klimatyczne sprzyjają pojawieniu się przeziębień, angin, nieżytów nosa, stanów zapalnych, zapalenia oskrzeli, zapalenia płuc oraz dolnych dróg oddechowych, stanów zapalnych dróg moczowych, a także mogą wywołać omdlenia w gorące dni, oparzenia pierwszego lub drugiego stopnia, wzrost ciśnienia tętniczego krwi w zależności od poło-żenia geograficznego, zmiany zakrzepowe żył w przypadku oziębienia lub przemęczenia kończyn.

Warunki sztuczne to takie, które człowiek sam sobie stwarza w celu ułatwienia lub uprzyjemnienia życia, bądź takie, które są związane z określonymi dziedzinami działalności człowieka jak np. produkcja. Rola i znaczenie sztucznych warunków szczególnie w środowisku pracy człowieka stale wzrasta.

Środowisko pracy człowieka

Środowisko pracy człowieka to ogół elementów, warunków i czynników wpływających na organizm człowieka w trakcie wykonywania przez niego określonego rodzaju pracy lub zawodu.
Środowisko pracy (inaczej: otoczenie pracy) tworzy zespół czynników materialnych i społecznych, z którymi styka się pracownik podczas wykonywanej pracy. Istotne jest określenie czynników mogących powodować zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pra-cownika.

Warunki pracy obejmują:
 higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),
 eliminowanie warunków szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia i życia,
 kształtowanie środowiska pracy,
 zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,
 działalność bytową lub socjalno-bytową (dopłaty do obiadów, posiłki regenera-cyjne itd.).
Wpływ środowiska pracy na człowieka można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
 oddziaływanie na poszczególne narządy i układy, np. na wzrok, słuch czy dotyk, na układ mięśniowy czy układ krążenia.
 oddziaływanie ogólne na ustrój człowieka, np. hałas oddziałuje nie tylko na organ słuchu, lecz także na ośrodkowy układ nerwowy i układ wegetatywny (autonomiczny).

Wpływ warunków materialnego środowiska odbija się zarówno na wydajności i jakości pracy, jak i na stanie zdrowia pracowników, przy czym niejednokrotnie oddziaływanie ogólne jest istotniejsze od oddziaływania na poszczególne narządy oraz układy organi-zmu człowieka.

Do czynników środowiska pracy zaliczamy trzy podstawowe grupy:
 Czynniki fizyczne.
Do czynników fizycznych zaliczamy oświetlenie, hałas, mikroklimat (tj.: temperaturę otoczenia, ruch i wilgotność powietrza, promieniowanie cieplne podczerwone płasz-czyzn i przedmiotów), drgania i wstrząsy, promieniowanie jonizujące i elekromagne-tyczne (fale radiowe i radarowe) oraz pyły. Wszystkie te czynniki z wyjątkiem pyłów, których wpływem na organizm zajmuje się głównie higiena pracy, są przedmiotem bez-pośredniego zainteresowania ergonomii.
 Czynniki chemiczne.
Czynniki chemiczne obejmują gazy, rozpuszczalniki przemysłowe, materiały pędne, smary, polimery syntetyczne itp. Substancje te mogą spowodować zatrucia i inne zachorowania. Ich negatywne oddziaływanie na organizm to domena patologii przemysłowej.
 Czynniki biologiczne.
Czynniki biologiczne, szkodliwe w środowisku zawodowym i pozazawodowym, są po-wszechne i często prowadzą do wystąpienia wielu niekorzystnych skutków zdrowotnych, poczynając od prostych podrażnień i dolegliwości, przez reakcje alergiczne, aż do wystąpienia infekcji, chorób zakaźnych i reakcji toksycznych.

Zasady eliminacji zagrożeń

Likwidacja lub ograniczenie oddziaływania czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych na pracownika to podstawowy obowiązek pracodawcy.

Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych na pracownika to:

1. Eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez:
 dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów,
 dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń niestwarzają-cych zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi,
 unieszkodliwianie odpadów.

2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania przez:
 zastąpienie człowieka przez roboty,
 mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu),
 optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń,
 zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz odpadów,
 stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwie-nie wejścia człowieka w strefę zagrożenia.

3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez osłonięcie strefy narażenia:
 stosowanie odpowiednich kubatur budynków, materiałów dźwiękoizola-cyjnych,
 hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się do otoczenia gazów, par, cieczy i ciał stałych (pyłów),
 stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na stanowiskach pracy (osłony, ekrany, wentylacja, klimatyzacja).

4. Ograniczenie wpływu czynników przez zastosowanie ochron osobistych:
 dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych w zależności od istnieją-cych zagrożeń,
 odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych,
 właściwe zasady przydziału ochron osobistych,
 stosowanie znaków nakazu stosowania ochron osobistych.

5. Ograniczenie zagrożenia człowieka przez właściwy dobór pracowników i organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowania pracowników:
 przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku pracy,
 przestrzeganie obowiązku zatrudniania pracowników o właściwych kwalifikacjach zawodowych,
 dobór psychologiczny,
 działania organizacyjne (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy),
 szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie pracowników,
 ostrzeganie o zagrożeniach i zakresie wykonywania pewnych czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa).
 

Rodzaje pracy człowieka

Istnieje tradycyjny podział pracy człowieka na:
 pracę fizyczną,
 pracę umysłową.

Jest to podział, jakiego najczęściej używamy w życiu codziennym, lecz jest on nie do końca słuszny.
W skład każdej pracy człowieka wchodzą zarówno elementy wymagające wysiłku umy-słowego, jak i fizycznego. Przy wykonywaniu każdej czynności biorą udział mięśnie, układ nerwowy i psychika człowieka.
Używając tradycyjnego podziału pracy należałoby mówić o:
 pracy z przewagą wysiłku umysłowego,
 pracy z przewagą wysiłku fizycznego.
Na ten podział pracy wpływ mają coraz większa mechanizacja i automatyzacja pracy.
Mechanizacja to zastępowanie pracy ręcznej przez pracę maszyn, jest to proces wpro-wadzania maszyn i urządzeń mechanicznych. Mechanizacja nie eliminuje pracy ręcznej, lecz jedynie ją ogranicza.
Automatyzacja to znaczne ograniczanie lub zastępowanie ludzkiej pracy fizycznej i umy-słowej przez pracę maszyn działających na zasadzie samoregulacji i wykonujących okre-ślone czynności bez udziału człowieka. Jest to również zastosowanie maszyn do pracy niemożliwej do wykonania przez ludzi ze względu na występujące zagrożenia dla ich życia i zdrowia.
 

Rodzaje obciążenia pracą

Każda praca stanowi dla wykonującego ją człowieka źródło obciążenia biologicznego, wpływa bowiem na zmiany czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim.

Pracę można podzielić według rodzaju obciążenia występującego podczas wykonywania pracy (kryterium fizjologiczne):
 obciążenie fizyczne — spowodowane pracą mięśniową,
 obciążenia psychiczne — będące wynikiem zaangażowania uwagi i procesów myślowych,
 nerwowe — wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.
 

Każda praca kwalifikowana jako fizyczna, tzn. wykonywana przy pomocy mięśni, zawsze zawiera elementy pracy umysłowej, ponieważ każda czynność świadoma wymaga zaan-gażowania ośrodkowego układu nerwowego. Podobnie przy pracy umysłowej występują pewne czynności mięśniowe. Generalnie przyjmuje się, że im wyższy jest stopień zaangażowania w pracy kory mózgowej i ośrodków podkorowych, tym bardziej można mówić o pracy umysłowej. Natomiast przewaga elementów pracy mięśniowej oznacza, że mamy do czynienia z pracą fizyczną.

Za specjalny rodzaj pracy umysłowej uważa się pracę niektórych artystów, na przykład muzyków czy rzeźbiarzy, która niejednokrotnie zmusza do znacznego wysiłku mięśniowego.

Analiza i ocena wymagań, które praca na konkretnym stanowisku narzuca pracownikowi w odniesieniu do jego predyspozycji fizycznych i psychicznych, jest niezbędnym warunkiem do rozwiązania problemu optymalizacji stosunku między człowiekiem a pracą.
Wykonywanie pracy przez mięśnie człowieka jest możliwe dzięki ich zdolności do skur-czów i rozkurczów. Większość czynności zawodowych i codziennych wykonywanych przez ludzi wymaga na przemian skurczów i rozkurczów mięśni, co powoduje zmianę ich układu i w konsekwencji przemieszczanie się ciała.
Na przykład chód człowieka to skurcze i rozkurcze mięśni nóg, które umożliwiają prze-mieszczanie się, oraz zmiany napięcia innych mięśni ciała (tułowia, rąk) zapewniających równowagę.

Biorąc za kryterium napięcie mięśni, pracę człowieka można podzielić na dwa rodzaje:
 praca statyczna, czyli taka, w której mięśnie człowieka znajdują się w stanie długotrwałego napięcia,
 praca dynamiczna, czyli taka, w której napięcie mięśni powoduje zmianę ich układu, a w rezultacie zmianę położenia ciała.

Praca statyczna

W pracy zawodowej, a również np. podczas nauki, bardzo często zdarzają się sytuacje, kiedy do wykonywania poszczególnych czynności jest wymagany dość znaczny udział wysiłku statycznego.
Praca statyczna występuje, gdy na zewnątrz nie można zaobserwować żadnego ruchu, a mimo tego mięśnie pozostają w stałym napięciu, np. podczas stania, siedzenia czy pod-pierania się. Nie stanowi ona zatem pracy mechanicznej, jednak często może powodować duże obciążenie dla organizmu człowieka (np. podczas długotrwałego stania wzrasta ciśnienie hydrostatyczne nóg, co sprzyja obrzękom i bardzo często prowadzi do powstawania żylaków).
Przykładowo trzymanie ciężaru w rękach na określonej wysokości, utrzymywanie okre-ślonej pozycji ciała bez możliwości jej zmiany przez dłuższy czas itp.

Na skutek dużego postępu w automatyzacji i mechanizacji pracy wzrasta liczba stanowisk wymagających długotrwałego utrzymywania ciała w jednej pozycji, np.:
 obsługa monitorów komputerowych,
 obsługa pulpitów sterowniczych,
 praca przy taśmach montażowych,
 stanowiska produkcyjne w elektronice,
 prowadzenie samochodów ciężarowych na długich trasach,
 obsługa kasy w supermarkecie.

W związku z tym, aby zapobiec poważnym następstwom zdrowotnym spowodowanym pracą statyczną, należy zadbać o odpowiednie wyposażenie stanowiska, jak również częste przerwy. Powoduje to uniknięcie szybkiego zmęczenia pracowników oraz wpływa na wzrost ich wydajności.

Charakterystyka pracy statycznej:
 obciążenie statyczne, wywołujące długotrwałe napięcie mięśni, stanowi poważny czynnik zwiększający wysiłek fizyczny człowieka,
 długotrwałe napięcie mięśni, przez ucisk na naczynia krwionośne, utrudnia swo-bodny przepływ krwi, co z kolei zakłóca dostarczanie niezbędnych składników i usuwanie produktów przemiany materii w organizmie,
 mięśnie potrzebują dłuższego wypoczynku niż np. podczas wykonywania pracy dynamicznej,
 pomimo małego zapotrzebowania energetycznego w warunkach obciążenia sta-tycznego człowiek bardziej jest narażony na szybsze pojawienie się zmęczenia,
 skutkiem takiego napięcia mięśni jest powstawanie poczucia dyskomfortu, osłabienia mięśni, aż do pojawienia się reakcji bólowych w napiętych mięśniach.

Praca dynamiczna

Praca dynamiczna to taka, w której wysiłek przebiega w warunkach ruchu, w związku z przemieszczaniem się ciała ludzkiego lub jego części w przestrzeni, i zachodzi przy udziale izotonicznych skurczów mięśni, podczas których następuje skrócenie włókien, czyli okresy skurczu i rozkurczu mięśni.

Praca dynamiczna jest podstawowym czynnikiem, który powoduje podwyższenie poziomu przemiany materii. Związana z nią wielkość wydatku energetycznego jest propor-cjonalna do wskaźników fizjologicznych, takich jak:
 ilość zużytego tlenu (szybkość oddechu, poziom zużytego tlenu lub wydychanego dwutlenku węgla),
 częstość skurczów serca,
 ciśnienie krwi,
 temperatura ciała i skóry.

Wydatek energetyczny

Całkowity wydatek energetyczny organizmu składa się z dwóch części:
 wydatek związany z czynnościami poza pracą zawodową, wykonywanymi w ciągu doby (przez całe życie),
 wydatek energetyczny związany z pracą zawodową, wzrasta ona wraz ze wzro-stem wysiłku fizycznego.
 

Podczas wykonywania pracy wymagającej określonego wysiłku fizycznego organizm ludzki osiąga stan równowagi między powstawaniem i wydalaniem produktów prze-miany materii towarzyszącej przemianom metabolicznym.
Podczas wykonywania pracy umiarkowanej dostarczana ilość tlenu jest całkowicie wy-starczająca dla mięśni biorących udział w danym procesie, a występująca oszczędność kosztów energii umożliwia znaczne wydłużenie efektywnego czasu pracy.
W czasie wykonywania pracy dynamicznej często następuje spadek wydajności energe-tycznej, którego regeneracja nie jest możliwa tylko w czasie przerw w pracy.
W krótkich odstępach czasu, podczas wykonywania pracy dynamicznej może występować wysiłek większy od maksymalnego, powodujący na początku niedobór tlenu, a na-stępnie wystąpienie długu tlenowego, który musi być uzupełniony po zakończeniu wysiłku. Pokrycie wydatku energetycznego organizmu w fazie beztlenowej trwającej 20—30 sekund powoduje tworzenie się kwasu mlekowego.

Skutki pracy dynamicznej
 

Wysiłek fizyczny w pracy dynamicznej może zaburzyć normalne funkcjonowanie orga-nizmu człowieka m.in. przez:
 wywołanie hamowania wydzielania soków trawiennych (w przypadku ciężkich i długotrwałych wysiłków),
 zmniejszenie ilości wody ustrojowej (poprzez pocenie się),
 zmniejszenie objętości krwi bieżącej, zarazem zwiększenie prędkości jej prze-pływu,
 zwiększenie stężenia potasu i noradrenaliny we krwi,
 zwiększenie aktywności układu współczulnego i rdzenia nadnerczy,
 powodowanie pojawienia się tzw. białkomoczu wysiłkowego (około pół godziny po zakończeniu wysiłku).
 

Porównanie pracy statycznej i dynamicznej
 

Z punktu widzenia fizjologii pracy układu mięśniowego praca dynamiczna jest bardziej korzystna dla organizmu niż praca statyczna.
Mięśnie, które ulegają na przemian skurczom i rozkurczom, mają znacznie lepsze warunki do pracy. Każdy skurcz wyciska z poszczególnych mięśni produkty spalania (przemiany materii). W czasie rozkurczu natomiast do mięśni dopływa nowa porcja krwi wraz z zawartym w niej tlenem i innymi substancjami odżywczymi.
Podczas pracy statycznej sytuacja jest gorsza. Do mięśni, które znajdują się w stanie dłu-żej trwającego skurczu, nie mogą dopływać nowe produkty odżywcze, natomiast gro-madzą się produkty spalania. Stan taki pociąga za sobą szybsze wystąpienie zmęczenia i w konsekwencji niezdolność danej grupy mięśni do dalszej pracy.
Każda praca wymaga udziału zarówno statycznych, jak i dynamicznych wysiłków. Nad-rzędnym celem jest takie zorganizowanie stanowiska roboczego, aby wysiłek statyczny zmniejszyć do minimum.
 

Najbardziej męczące są takie wymuszone pozycje pracy, jak:
 stojąca pochylona,
 siedząca ze skręceniem tułowia,
 nienaturalne położenie nóg,
 wykonywanie pracy na płaszczyźnie położonej zbyt wysoko lub zbyt nisko.

Ergonomia

Ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem wszystkiego, co nas otacza i czym się posługujemy, do wygody człowieka przy jak najmniejszych stratach dla środowiska i minimalnej liczbie ograniczeń.
Ergonomia to dziedzina nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności człowieka odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych właściwości.

Zakres ergonomii to wiedza z zakresu różnych dziedzin, m.in.:
 fizjologii,
 psychologii,
 antropometrii,
 biomechaniki,
 higieny pracy,
 socjologii,
 nauk mechanicznych,
 naukowej organizacji pracy,
 techniki i technologii.

Ergonomia to nauka zajmująca się projektowaniem systemów pracy, produktów i śro-dowiska zgodnie z fizycznymi i umysłowymi możliwościami człowieka.

Kierunki ergonomii

Ergonomia dzieli się na:
 ergonomię koncepcyjną;
 ergonomię korekcyjną.
Ergonomia koncepcyjna (projektowa) zajmuje się optymalizacją układu człowiek — technika — środowisko na etapie projektowania.
Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badań podstawowych oraz metody, takie jak:
 diagnoza,
 modelowanie.

Działalność koncepcyjna jest nieograniczona, gdyż we wczesnej fazie opracowywania rozwiązań technicznych jest:
 o wiele bardziej racjonalna,
 bardziej skuteczna od ergonomii korekcyjnej i w przyszłości powinna być kierunkiem dominującym.

Optymalizacja — metoda wyznaczania najlepszego (optymalnego) rozwiązania z punktu widzenia określonego kryterium (wskaźnika) jakości (np. kosztu, drogi, wydajności).

Ergonomia korekcyjna to taka, która jest realizowana w miejscu pracy.

Ergonomia korekcyjna zajmuje się:
 analizą istniejących warunków na stanowiskach pracy,
 oceną warunków istniejących na stanowisku pracy,
 wymaganiami organizacyjnymi i społecznymi,
 opracowaniem projektu optymalizacji.

Przykładem ergonomii korekcyjnej może być poprawa mikroklimatu, wyciszenie hałasu w środowisku pracy, poprawa oświetlenia oraz zamiana uciążliwej pozycji stojącej w pracy na siedzącą.
Ergonomia korekcyjna ograniczona jest:
 możliwościami technicznymi,
 względami ekonomicznymi.

Nikt nie będzie się domagać przekonstruowania jakiegoś urządzenia (np. agregatu), w którym analiza ergonomiczna wykryje usterki niedające się usunąć za pomocą drobnych poprawek — chyba, że usterki te będą źródłem poważnych zagrożeń dla zdrowia czy życia człowieka.

Ergonomia stanowiska pracy
 

Stanowisko pracy w pojęciu ogólnym to miejsce pracy człowieka, np.:
 przy komputerze,
 przy fotelu fryzjerskim,
 przy taśmie montażowej,
 w centrali telefonicznej,
 w kabinie samochodu.

W ujęciu systemowym stanowisko pracy to układ, gdzie człowiek za pomocą środków pracy (maszyny, narzędzia, przyrządy) w określonej przestrzeni i środowisku wykonuje zorganizowane czynności mające na celu wytworzenie określonego produktu.
W ergonomii stosowane są metody służące do kształtowania warunków pracy w dwóch fazach.
Na stanowisku pracy powinna być przeprowadzona kompleksowa analiza materialnych i psychospołecznych warunków pracy oraz ich ocena.

Kształtowanie struktury przestrzennej stanowiska pracy

Przy ergonomicznym kształtowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy za pod-stawowe uznaje się dwie grupy kryteriów:
 kryteria antropometryczne,
 kryteria biomechaniczne.
Kryteria antropometryczne określają, że struktura stanowiska pracy powinna być do-stosowana do przynajmniej 90% użytkowników, tj. stwarzać wygodne i bezpieczne wa-runki pracy osobom, których wymiary mieszczą się między wartościami 5. i 95. centyla.
Kryterium biomechaniczne to obciążenia układu ruchu, na które wpływają:
 pozycja przyjmowana podczas pracy,
 czas pracy oraz częstotliwość czynności roboczych.
Do precyzyjnego wyznaczania przestrzennych stref pracy stosuje się kryteria zasięgu rąk przedstawione jako:
 zasięg normalny — określa granicę strefy optymalnej,
 zasięg maksymalny,
 zasięg wymuszony — wymaga ruchów tułowia,
 odległości bezpieczne zawarte w PN (Polska Norma).

Centyl — punkt w skali ocen, poniżej którego znajduje się określony procent czynników, np. 5. centyl to punkt na skali, poniżej którego leży 5% wyników.
Antropometria — metoda badawcza stosowana w antropologii fizycznej polegająca na pomiarach porównawczych części ciała ludzkiego, np.
 długości kości,
 objętości i proporcji czaszki głowy,
 proporcji ciała,
 wagi ciała,
 rozstawu oczu,
 określenie pigmentacji oczu, włosów i skóry.

Do pomiarów wykorzystywane są przyrządy antropometryczne.
Celem antropometrii jest dostarczenie obiektywnych i dokładnych danych, antropome-tria posługuje się metodami statystycznymi.
Alphonse Bertillon opracował system oparty na 11 pomiarach ludzkiego ciała:
1. Wzrost.
2. Stretch — długość ciała od lewego ramienia do prawego środkowego palca uniesionej ręki.
3. Bust — długość torsu od głowy, mierzona w pozycji siedzącej.
4. Długość głowy.
5. Szerokość głowy — od skroni do skroni.
6. Długość prawego ucha.
7. Długość lewej stopy.
8. Długość lewego środkowego palca.
9. Długość ręki — od łokcia do środkowego palca.
10. Szerokość policzków.
11. Długość lewego małego palca.

Z wyników badań antropometrii korzysta m.in. przemysł, ustalając np. rozmiary ubrań, obuwia czy ławek szkolnych.
Dobór oświetlenia i barw w środowisku pracy
Wiele prac wykonywanych w pozycji siedzącej związanych jest wytężoną pracą wzrokową, a więc obciążeniem wzroku, dlatego też parametry oświetlenia poza ogólnymi zasadami powinny być dobierane indywidualnie w zależności od:
 charakterystyki danego stanowiska,
 rodzaju wykonywanej czynności.

Na przykład praca przy komputerze wymaga oświetlenia do:
 czytania drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze,
 czytania znaków na monitorze.
W takiej sytuacji należy zapewnić dobre oświetlenie dla obu zadań.
Elementem często używanym w miejscu pracy jest kolorystyka.
Wyróżniamy następujące cechy barw:
 kolor,
 jasność (cecha powoduje większe lub mniejsze odbicia),
 nasycenie (cecha określająca stopień oddalenia danej barwy od szarej tej samej jasności, im mniej szarości, tym barwa jest bardziej jaskrawa).

W bezpieczeństwie i higienie pracy rozróżnia się następujące kody barw:
 barwa czerwona — jest sygnałem kategorycznego zakazu wykonywania określonych czynności, z wyjątkiem wyłączników maszyn i urządzeń,
 żółta — stanowi ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem,
 barwa zielona — oznacza miejsca i przejścia bezpieczne,
 barwa niebieska — jest barwą informacyjną.

Nie należy używać w sposób niezasadny barw przeznaczonych do określonych celów.

Ogólne znaczenie i kształt znaków bezpieczeństwa

Barwa czerwona jest symbolem kategorycznego zakazu wykonywania określonej czynności. Barwą tą powinno oznaczać się i malować:
 urządzenia przeciwpożarowe i miejsca ich przechowywania,
 kontakty do wyłączania maszyn i urządzeń w razie zaistnienia niebezpieczeń-stwa.
 

Barwa żółta stanowi ostrzeżenie przed występującym niebezpieczeństwem. Zaleca się stosowanie jej do oznaczania:
 wewnętrznych ruchomych części maszyn i urządzeń,
 barier i słupków przy miejscach wzniesionych lub zagłębionych,
 niebezpiecznych wystających elementów,
 miejsc, przy których istnieje niebezpieczeństwo uderzenia lub upadku,
 krawędzi wysuwanych i wystających części maszyn,
 elementów stwarzających zagrożenie skaleczenia lub zgniecenia,
 krawędzi suwnic, przenośników, wózków.
Dla podkreślenia większego efektu barwę żółtą stosuje się w zestawieniu z czarną (na-przemienne żółto-czarne pasy).
 

Barwa zielona oznacza stan bezpieczeństwa. Używa się jej do:
 wytyczania dróg bezpieczeństwa,
 wskazania wyjść awaryjnych,
 wskazania punktów pierwszej pomocy przedmedycznej i stacji ratunkowych.
 

Barwa niebieska oznacza nakaz, np. stosowania ochronnego sprzętu osobistego.
 

Należy zwrócić uwagę, że znaczenie ma nie tylko barwa, ale i kształt znaku.

Właściwy dobór barw ma duży wpływ na wywołanie u pracownika pożądanych stanów psychicznych. Oddziaływanie barw na psychikę człowieka jest znane od dawna. Na przykład barwy czerwone wywołują podniecenie, barwy czarne przygnębiają, jasne barwy wprowadzają w pogodny nastrój.
Badania wykazały, że w zakładach pracy, w których stosowano właściwy dobór barw pomieszczeń i urządzeń technicznych, wypadki w pracy zdarzają się znacznie rzadziej.
Tak więc stosowanie odpowiednio ujednoliconych barw ma na celu zmniejszenie liczby występujących wypadków przy pracy. Wprowadzenie systemu barw powinno być poprzedzone zorganizowaną akcją szkoleniową wśród pracowników. Wszyscy nowo zatrudniani pracownicy powinni być obowiązkowo zapoznawani z systemem barw i znaków bezpieczeństwa w czasie szkolenia wstępnego.

Kolejnym warunkiem racjonalnego stosowania systemu barw jest zasada niewykorzystywania do innych celów barw wchodzących w skład przyjętego systemu. Ma to na celu wyrobienie wśród pracowników jednoznacznych reakcji psychicznych na określone barwy.
Oprócz właściwego doboru barw duże znaczenie ma również stosowanie odpowiednich powłok malarskich i lakierniczych, tak aby kurz i brud nie osiadał na nich zbyt szybko.

Przykłady zastosowania ergonomii W przypadku odbioru informacji wzrokowej szczególnie ważne jest odpowiednie roz-mieszczenie napisów czy urządzeń sygnalizacyjnych na tablicach informacyjnych. Stwierdzono, że wzrok nie zatrzymuje się jednakowo we wszystkich częściach oglądanego obiektu. Ruchy gałki ocznej podczas czytania nie są ciągłe, lecz urywane. Obejmują one pewne serie znaków czy wskaźników i zatrzymują się w określonych punktach. Przeprowadzono w związku z tym badania laboratoryjne w celu ustalenia, w jakich miejscach wzrok człowieka zatrzymuje się najczęściej.
Częstotliwość zatrzymywania wzroku w różnych strefach pola obserwacji Po przeprowadzeniu badań i eksperymentów stwierdzono, że wzrok najczęściej zatrzymuje się w lewej górnej ćwiartce pola obserwacji. Z powyższego rysunku wynika także, iż górna część tablicy informacyjnej skupia na sobie aż 75% punktów fiksacji spojrzenia, a dolna tylko 25%. Oznacza to, iż najważniejsze treści informacyjne powinny być umieszczane w górnej części tablic i oznaczeń z nastawieniem na lewą stronę.