Zasady ochrony przeciwpożarowej
Ochrona
przeciwpożarowa — jest bardzo szerokim pojęciem związanym z zapobiega-niem i
zwalczaniem pożarów. Ustawa o ochronie przeciwpożarowej polega na realizacji
przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia i mienia lub
środowiska przed pożarem, klęską żywiołową bądź innym miejscowym zagrożeniem
przez:
zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski
żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia,
zapewnianie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub
innego miejscowego zagrożenia,
prowadzenie działań ratowniczych.
(Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej — Dz. U. z
1991 r. Nr 81, poz. 351)
Wprowadzenie zaostrzonych przepisów z dziedziny Bezpieczeństwa i Higieny
Pracy (BHP) oraz Ochrony Przeciwpożarowej (ppoż) przeniosło całkowicie
odpowiedzialność związaną z przestrzeganiem prawa na właścicieli firm lub
ich za-rządy. Pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie
pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Wobec powyższego pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan
bezpieczeń-stwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Działania w zakresie
ochrony przeciwpożarowej prowadzone przez każdego praco-dawcę muszą być
dostosowane w danym zakładzie do:
do rodzaju prowadzonej działalności,
zakresu prowadzonej działalności,
liczby zatrudnionych pracowników,
liczby innych osób przebywających na terenie zakładu pracy,
rodzaju występujących zagrożeń,
poziomu występujących zagrożeń.
Zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej właściciel budynku, obiektu
budowla-nego lub terenu, zapewniając ich ochronę przeciwpożarową, ma
obowiązek:
przestrzegania przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych,
instalacyjnych i technologicznych,
wyposażenia budynku, obiektu budowlanego lub terenu w wymagane urządzenia
przeciwpożarowe i gaśnice,
zapewnienia konserwacji oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w
sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie,
zapewnienia bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji osobom przebywającym w
budynku, obiekcie budowlanym lub na danym terenie,
przygotowania budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji
ratowniczej,
zapoznania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
ustalenia sposobu postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski
żywioło-wej lub innego miejscowego zagrożenia.
Obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony przeciwpożarowej
Wyznaczenie pracowników odpowiedzialnych za ochronę przeciwpożarową i
ewakua-cję:
nowelizacja Kodeksu pracy (art. 2091), obowiązująca od 18 stycznia 2009
r., na-kłada na pracodawcę obowiązek wyznaczenia pracownika do wykonywania
czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i zapewnienia ewakuacji
pra-cowników zgodnie z przepisami o ochronie przeciwpożarowej;
pracodawca musi zadbać o bieżącą łączność z wyspecjalizowanymi służbami
zewnętrznymi.
Szczegółowe
obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony przeciwpożarowej to:
wyznaczenie osoby do udzielania pierwszej pomocy, ewakuacji i ochrony
przeciwpożarowej. Pełna informacja powinna zawierać imię i nazwisko tej
osoby, miejsce wykonywania pracy oraz numer telefonu lub innego środka
komunikacji elektronicznej, pod którym można się z nią skontaktować. Osoba,
której powierzone zostaną czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej,
powinna posiadać odpowiednie kwalifikacje, czyli być przeszkolona w danym
zakresie;
przestrzeganie wymagań budowlanych, instalacyjnych i technologicznych
pod-czas projektowania, wykonawstwa i eksploatacji obiektów;
wyposażenie obiektów w sprzęt i urządzenia przeciwpożarowe, zapewnienie ich
właściwego stanu technicznego oraz właściwego do nich dostępu (szczególnie
do podręcznego sprzętu gaśniczego i hydrantów);
przygotowanie obiektu do prowadzenia akcji ratowniczej, w tym zapewnienie
sprawnych technicznie i dostępnych (szczególnie w porze zimowej) źródeł i
miejsc poboru wody do celów gaśniczych;
przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa pożarowego związanych z prowadzeniem
procesów technologicznych mogących powodować zagrożenie pożarem lub
wybuchem. Szczególnie należy zadbać o sprawność urządzeń zabezpieczających,
a każdą awarię usuwać przed ponownym uruchomieniem linii technologicznej lub
procesu technologicznego;
przestrzeganie zasad eksploatacji instalacji technicznych (elektrycznej,
piorunochronnej, gazowej, kominowej i wentylacyjnej), maszyn i urządzeń
poprzez zapewnienie ich okresowych przeglądów i konserwacji;
stosowanie do ochrony przeciwpożarowej sprzętu, urządzeń, elementów, środków
i instalacji posiadających aprobatę, certyfikaty ITB i/lub CNBOP;
zaznajomienie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi i porządkowymi (z
uwzględnieniem obsługi sprzętu przeciwpożarowego i prowadzenia ewakuacji)
oraz ustalenie sposobów postępowania na wypadek pożaru lub innego
zagrożenia;
opracowanie dla obiektów użyteczności publicznej i zbiorowego zamieszkania
„Instrukcji bezpieczeństwa pożarowego” oraz umieszczenie wymagań
przeciw-pożarowych dotyczących procesów technologicznych w „Instrukcji
technologiczno-ruchowej” (w zakładach przemysłowych);
zapewnienie osobom przebywającym w obiekcie bezpieczeństwa odpowiednich
warunków ewakuacji przez odpowiednie zabezpieczenie klatek schodowych (ich
wydzielenie i oddymianie) oraz przestrzeganie wymagań przepisów w zakresie
stopnia palności elementów zastosowanych na drogach komunikacji ogólnej
służących celom ewakuacji lub w pomieszczeniach, w których może przebywać
jed-nocześnie ponad 50 osób; przeprowadzanie w zakładach produkcyjnych
ćwiczeń z zakresu likwidowania źródeł zagrożeń, a w obiektach użyteczności
publicznej ćwiczeń z ewakuacji ludzi i mienia. W razie potrzeby zakres
ćwiczeń należy skonsultować z właściwą tere-nowo Komendą Miejską/Powiatową
PSP.
ITB i CNOP
Certyfikaty ITB to certyfikaty wydawane przez Instytut Techniki Budowlanej w
obszarze budownictwa. Mogą one dotyczyć:
wyrobów budowlanych,
usług budowlanych,
zakładowej kontroli produkcji,
systemów zarządzania,
kompetencji personelu.
Certyfikaty CNOP to certyfikaty Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony
Przeciwpoża-rowej im. Józefa Tuliszkowskiego — Państwowego Instytutu
Badawczego. Instytucja ta zajmuje się m.in.:
badaniem wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej,
certyfikacją wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej,
certyfikacją podmiotów wykonujących usługi z zakresu ochrony
przeciwpożaro-wej,
wydawaniem opinii i wykonywaniem ekspertyz technicznych w zakresie ochrony
przeciwpożarowej.
Przyczyny pożarów
Pożary to jedna z najgroźniejszych klęsk żywiołowych. Należą one do grupy
najważniej-szych zagrożeń zarówno czasu wojny, jak i pokoju (pożary
naturalne i wywołane dzia-łalnością człowieka). Istnieje wiele typów
pożarów, co związane jest z różnorodnymi przyczynami ich wybuchu. Wśród nich
wymienić można:
wady i niewłaściwą eksploatację urządzeń elektrycznych i
grzewczo-komino-wych,
wady urządzeń technicznych,
źle rozwiązane procesy technologiczne,
działanie sił przyrody,
nieostrożność oraz lekkomyślność ludzi (najczęstsza przyczyna pożarów).
Główne przyczyny pożarów można podzielić na podstawowe grupy:
1. nieostrożność przy posługiwaniu się ogniem otwartym,
2. nieostrożność przy posługiwaniu się substancjami łatwopalnymi,
3. nieostrożność przy prowadzeniu prac pożarowo niebezpiecznych,
4. wady urządzeń i instalacji elektrycznych oraz ich nieprawidłowa
eksploatacja,
5. wady urządzeń grzewczych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja,
6. wady urządzeń mechanicznych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja,
7. wady procesów oraz nieprzestrzeganie reżimów technologicznych,
8. nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych,
9. samozapalenie się materiałów,
10. wyładowania elektryczne,
11. wyładowania atmosferyczne,
12. elektryczność statyczna,
13. podpalenia,
14. inne przyczyny.
Przejawami nieostrożności zarówno osób dorosłych, jak i dzieci przy
posługiwaniu się ogniem otwartym, np. płomieniem, zapałkami, papierosami,
może być:
porzucanie niewygaszonych papierosów i zapałek w otoczeniu materiałów
pal-nych,
palenie tytoniu w miejscach podatnych na zapalenie i wybuch,
stosowanie ognia w otoczeniu par cieczy i gazów palnych,
palenie ogniska bez zachowania wymaganych zasad bezpieczeństwa
przeciwpożarowego,
wypalanie traw i pozostałości po uprawach rolnych,
nieostrożne obchodzenie się ze świecami, lampami naftowymi itp.
Przejawami nieostrożności zarówno osób dorosłych, jak i dzieci przy
posługiwaniu się substancjami łatwopalnymi może być:
stosowanie płynów łatwo zapalnych do zmywania różnego rodzaju nieczystości
(zmywanie podłóg),
pranie odzieży w benzynie lub innym rozpuszczalniku,
rozpalanie pieców przy użyciu cieczy łatwo zapalnej,
nieostrożne przelewanie cieczy łatwo zapalnej, np. w pobliżu źródła ognia
i promieniowania cieplnego,
niewłaściwe posługiwanie się substancjami pirotechnicznymi (sztuczne
ognie).
Nieostrożność osób dorosłych przy prowadzeniu prac pożarowo niebezpiecznych
to m.in.:
niewłaściwe przygotowanie stanowiska pracy do prowadzenia prac
spawalni-czych, a w tym nieprzestrzeganie reżimu przewidzianego w
instrukcji,
brak właściwego nadzoru nad procesem spawalniczym,
prowadzenie prac remontowo-budowlanych z użyciem ognia w pobliżu
materia-łów palnych.
Przykłady wad urządzeń i instalacji elektrycznych oraz ich nieprawidłowej
eksploatacji:
nieprawidłowo dobrana lub wykonana instalacja elektryczna,
przeciążenie instalacji elektrycznej,
wady i uszkodzenia zarówno instalacji, jak i urządzeń,
nieusuwanie wad mających wpływ na awarię w instalacji elektrycznej,
eksploatacja prowizorycznych urządzeń elektrycznych,
eksploatacja punktów świetlnych (żarówek) w bliskiej odległości od
materiału palnego,
samowolna, niefachowa naprawa instalacji i urządzeń,
naprawa bezpieczników drutem,
stosowanie palnych osłon na punkty świetlne,
zewnętrzne mechaniczne uszkodzenia instalacji.
Przykłady wad elektrycznych urządzeń grzewczych oraz ich nieprawidłowej
eksplo-atacji to m.in.:
eksploatacja elektrycznych urządzeń grzewczych niesprawnych technicznie
lub wykonanych prowizorycznie (samodzielnie),
pozostawienie bez dozoru przenośnych urządzeń grzejnych, takich jak:
grzałki, czajniki, grzejniki, żelazka itp.,
eksploatacja urządzenia grzejnego bez odpowiedniego zabezpieczenia na
palnym podłożu lub w pobliżu materiału palnego.
Przykłady wad oraz nieprawidłowej eksploatacji urządzeń grzewczych na paliwo
stałe, ciekłe i gazowe to m.in.:
niewłaściwy dobór oraz stan techniczny urządzenia grzewczego (pęknięcia,
nie-szczelności, niewłaściwe podłączenia rur dymowych),
niezachowanie wymaganej odległości urządzenia grzewczego od materiału
pal-nego,
wysypywanie żaru piecowego (szlaki) w miejscu narażonym na zapalenie,
uszkodzenia kominów, palenisk, przewodów dymowych i spalinowych,
występowanie (wbudowanie) palnych elementów konstrukcyjnych (np.
drewnia-nych) w kominie,
niewłaściwa obsługa urządzeń i instalacji na gaz propan-butan w butlach (odle-głość
od źródeł ciepła, nieszczelności itp.),
suszenie lub przechowywanie materiałów palnych, takich jak: odzież,
surowce, paliwo, w bliskim sąsiedztwie źródeł ognia i ciepła,
zbyt intensywne palenie w palenisku powodujące wydobywanie się iskier z
ko-mina lub zapalenie sadzy,
brak nadzoru nad piecami w czasie palenia w nich.
Wady urządzeń mechanicznych oraz nieprawidłowa ich eksploatacja to np.:
nieprawidłowy dobór konstrukcyjny urządzenia mechanicznego, np.
powodują-cego stałe tarcie, a w konsekwencji nagrzewanie się lub iskrzenie,
brak konserwacji urządzeń, np. łożysk powodujących nagrzanie materiału
przyle-głego,
pozostawienie maszyn i urządzeń lub aparatury w czasie pracy bez opieki i
facho-wego nadzoru,
brak konserwacji instalacji wentylacyjnej i klimatyzacyjnej.
Przykładami wad procesów oraz nieprzestrzegania reżimów technologicznych
mogą być m.in.:
niewłaściwy dobór urządzeń i instalacji (wytrzymałość, średnica, ciśnienie
itp.),
niewłaściwe dozowanie cieczy łatwo zapalnej w urządzeniu,
nadmierne podgrzewanie pojemników z płynami łatwo zapalnymi,
pozostawienie bez dozoru pracujących urządzeń technologicznych,
przekraczanie reżimu technologicznego w aspektach takich, jak:
temperatura, ci-śnienie, dozowanie itp.,
nieszczelności aparatury i urządzeń powodujących wyciek cieczy itp.,
samodzielne usuwanie uszkodzeń automatyki sterowania i kontroli
urządzenia.
Nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych to np.:
niewłaściwe składowanie materiałów i surowców mogących wchodzić z sobą w
reakcje chemiczne bądź też reagujących na ciepło, światło, wilgoć itp.,
przechowywanie materiałów palnych (cieczy) w naczyniach nieszczelnych bądź
podatnych na stłuczenia.
Samozapalenie się materiałów.
Samozapalenie powstaje na skutek zachodzących procesów biochemicznych w
materiale podatnym na takie czynniki. Proces ten powoduje samoogrzewanie i w
konsekwencji często prowadzi do samozapalenia. Samozapaleniu ulegają
materiały zaolejone, np. zbite w skrzyni czyściwo, niewłaściwie składowane
materiały wilgotne takie, jak węgiel, siano, pasza, nawozy sztuczne.
Wyładowania elektryczne dzieli się na:
wyładowania atmosferyczne (pioruny), które mogą powodować ofiary w
lu-dziach. Na wyładowania tego typu najbardziej narażone są wysokie obiekty
i od-osobnione drzewa. Powstałym wskutek wyładowań atmosferycznych pożarom
można zapobiegać, tylko zakładając właściwie wykonane instalacje odgromowe,
czyli piorunochronne;
wyładowania elektryczności statycznej. Elektryczność statyczna polega na
powstawaniu ładunków elektrycznych na częściach maszyn, instalacjach, pasach
transmisyjnych i innych miejscach, gdzie następuje stykanie się i
rozdzielanie różnych ciał, tarcie, przelewanie, przewijanie, chodzenie w
gumowym obuwiu itp. Zjawiska powyższe mogą powodować powstawanie iskier.
Zapobiegać temu można poprzez uziemianie różnego rodzaju maszyn, zbiorników
i instalacji.
Podstawowe pojęcia dotyczące palenia się ciał
Spalanie — reakcja chemiczna przebiegająca między materiałem palnym lub
paliwem a utleniaczem, z wydzieleniem się ciepła i światła.
Paliwa i utleniacze mogą występować w trzech stanach skupienia: gazowym,
ciekłym i stałym. Powszechnie dostępnym utleniaczem gazowym jest tlen
zawarty w powietrzu.
Są trzy typy zapoczątkowania reakcji spalania:
zapłon — musi występować punktowy bodziec energetyczny (np. zapałka,
iskra),
samozapłon — musi występować ciągły bodziec energetyczny (np. strumień
ciepła elementów grzejnych),
samozapalenie — musi występować proces samorzutnego zapoczątkowania
reakcji spalania przy pomocy przemian zachodzących w samym materiale na
drodze fizycznej i chemicznej. Temperatura zapłonu — temperatura, do jakiej
należy wstępnie ogrzać paliwo, aby wywołać jego zapalenie.
Łatwość samozapalenia zależy nie tylko od temperatury, lecz także od
innych czynni-ków, takich jak: zdolność łączenia się paliwa z tlenem,
stopień wilgotności, stopień rozdrobnienia paliwa.
Wymagania bezpieczeństwa pożarowego — zapobieganie pożarom
Bezpieczeństwo pożarowe — stan eliminujący zagrożenie dla życia i zdrowia
ludzi uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych
środków zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz prowadzonych działań
zapobiegawczych przed pożarem.
Już podczas planowania działalności gospodarczej, na etapie prac
projektowych należy brać pod uwagę możliwość powstania pożaru.
Wszystkie działania, które można prowadzić w związku z zapewnianiem
bezpie-czeństwa pożarowego, można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
bierna ochrona przeciwpożarowa,
czynna ochrona przeciwpożarowa.
Bierna ochrona przeciwpożarowa, zwana też pasywną ochroną przeciwpoża-rową,
polega na wykonaniu prac budowlanych, które mają na celu zwiększenie
bezpieczeństwa oraz minimalizację strat na wypadek powstania pożaru w
bu-dynku.
Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane tak, aby w przypadku pożaru:
zapewniona była nośność konstrukcji przez odpowiedni czas umożliwiający
ewakuację ludzi z obiektu,
ogień nie rozprzestrzeniał się na sąsiednie strefy lub budynki,
uwzględnione było bezpieczeństwo ekip ratunkowych.
Przykłady biernej ochrony przeciwpożarowej to:
budowa dachów i ścian ogniotrwałych,
budowa magazynów materiałów palnych z dala od innych zabudowań,
umieszczanie działalności produkcyjnej o większym prawdopodobieństwie
spowodowania pożaru w specjalnie wydzielonych i odpowiednio zabezpieczo-nych
pomieszczeniach,
utrzymywanie instalacji i urządzeń w stanie wykluczającym przypadkowe
zwar-cie i iskrzenie,
niedopuszczanie do gromadzenia materiałów oraz środków łatwopalnych i
wybuchowych w miejscach nieprzystosowanych do ich przechowywania.
Strefy pożarowe wytycza się za pomocą specjalnych płyt ogniochronnych, ścian
ognio-chronnych, szyb i drzwi. Wykorzystuje się też podwieszane sufity lub
podwyższa się klasę odporności masywnych stropów na działanie ognia za
pomocą okładzin i natry-sków ogniochronnych. Całość uzupełniają takie
elementy, jak: kanały kablowe, klapy odcinające czy przewody wentylacyjne i
oddymiające. Przy wydzielaniu stref pożaro-wych wykorzystywane są specjalne
masy, kleje i zaprawy ogniochronne oraz inne mate-riały izolacyjne.
Czynna ochrona przeciwpożarowa, zwana też aktywną ochroną przeciwpoża-rową,
polega przy pracach projektowych na wykonaniu takich prac budowlanych, które
mają na celu zwiększenie skuteczności prowadzenia działań w chwili wy-buchu
pożaru w budynku.
Przykłady czynnej ochrony przeciwpożarowej to:
takie wymiary budynku, klatek schodowych i wyjść, które umożliwiają szybką
ewakuację ludzi w razie pożaru,
odpowiednie rozmieszczenie urządzeń gaśniczych,
rozmieszczenie instalacji alarmowych w ten sposób, aby zawiadomienie o
wybu-chu pożaru było jak najwcześniejsze,
rozplanowanie budynków i ich otoczenia w taki sposób, aby umożliwić dojazd
i gaszenie ognia przez straż pożarną.
W skład czynnej ochrony przeciwpożarowej mogą wchodzić:
systemy tłumienia ognia,
systemy zabezpieczające przed rozprzestrzenianiem pożaru,
systemy oddymiania i odprowadzania ciepła,
systemy wentylacji pożarowej,
systemy alarmowe.
Podstawę systemów tłumienia ognia stanowią instalacje tryskaczowe (zraszaczowe).
Systemy zabezpieczające przed rozprzestrzenianiem pożaru to:
drzwi przeciwpożarowe (drewniane lub stalowe),
bramy stalowe przeciwpożarowe (przesuwane lub rolowane),
drzwi i ścianki profilowe,
kurtyny przeciwpożarowe.
Podstawowymi elementami systemów alarmowych są:
czujniki dymu,
czujniki ciepła,
czujniki płomienia,
sygnalizatory akustyczno-optyczne,
systemy sygnalizacji pożarowej.
Typowy sprzęt gaśniczy
Podręczny sprzęt gaśniczy — jest przeznaczony do gaszenia pożarów w
pierwszej fazie jego powstania. Jego główną cechą jest mały ciężar oraz
prostota w użyciu, co umożliwia użycie go przez osoby dorosłe, które nie
mają specjalistycznego przeszkolenia (sposób użycia jest przedstawiony na
etykietach sprzętu).
Najprostszym sprzętem służącym do tłumienia pożaru w ośrodku jego
powstawania są wiadro i łopata, a najprostsze środki to woda i piasek.
Sprzęt ten jednak często nie wystarcza w walce z pożarem lub jest
niedostępny. Po-winny być przygotowane bardziej skuteczne środki gaśnicze.
Sposoby walki z ogniem
Woda
Woda absorbuje z palącego się ciała duże ilości ciepła, tym samym
uniemożliwiając dal-sze palenie się. W zetknięciu z pożarem z wody wytwarza
się para wodna, która wypiera tlen z ogniska pożaru, hamując cały proces
palenia się. W przypadku pożaru palnych cieczy mieszających się z wodą
działa ona poprzez rozcieńczanie palnej cieczy, która w końcu gaśnie, gdy
jej stężenie w roztworze znacznie spadnie.
18
Woda jest:
tania,
zazwyczaj łatwo dostępna,
może być podana w postaci zwartej, rozproszonej, a także jako mgła wodna.
Nie może być użyta do gaszenia:
ciał reagujących chemicznie z wodą (np. karbid), co powoduje zwiększenie
po-żaru,
ciał żarzących się o bardzo wysokiej temperaturze żaru (grozi to rozkładem
wody na wodór i tlen),
płynów łatwopalnych lżejszych od wody (powoduje rozbryzg palącej się
cieczy),
urządzeń elektrycznych pod napięciem (przewodzi prąd i może spowodować
porażenie).
Piasek
Piasek należy do łatwo dostępnych środków gaśniczych. Jego działanie polega
na odcię-ciu dostępu tlenu do palącego się materiału. Użycie piasku
zapobiega rozbryzgom. Jest higroskopijny, a przez to ma zmienne właściwości,
może przewodzić prąd, zimą od za-wartej wilgoci może ulec zbryleniu.
Piasek jest przede wszystkim tani.
Nie może być użyty do gaszenia:
płynów łatwopalnych lżejszych od wody (tonie w palącej się cieczy),
precyzyjnych urządzeń mechanicznych (powoduje ich mechaniczne uszkodze-nie),
urządzeń elektrycznych pod napięciem.
Typowy sprzęt gaśniczy
Hydronetka — podręczny, przenośny sprzęt gaśniczy przystosowany do podawania
strumienia wody lub piany przez pompowanie ręczną pompką dwustronnego
działania (wbudowaną w hydronetkę).
Ładunek gaśniczy mieści się w zbiorniku na środek gaśniczy i jest wyrzucany
na źródło ognia przez wąż zakończony prądownicą. Zbiornik zawiera ok. 15
litrów środka gaśni-czego. Podczas gaszenia pożaru hydronetką druga osoba
może uzupełniać w pojemniku wodę, co umożliwi ciągłą pracę urządzenia.
Hydronetka najskuteczniej gasi małe pożary ciał stałych.
Hydronetki odchodzą do historii, są wypierane przez nowocześniejszy i
skuteczniejszy sprzęt gaśniczy.
Gaśnica — urządzenie (najczęściej przenośne) służące do gaszenia pożarów.
Mniejsze gaśnice stosuje się w samochodach, większe w obiektach publicznych
i prze-mysłowych.
19
Gaśnice, zgodnie z przepisami, muszą być pomalowane na kolor czerwony.
Każda gaśnica posiada etykietę opisującą jej przeznaczenie i sposób użycia.
Prawidłowo zamontowana gaśnica musi być przymocowana specjalnym zaczepem na
ścianie lub stać na podłodze w specjalnej objemce.
Każda gaśnica powinna być wyposażona w zawór samozamykalny umożliwiający
prze-rwanie wypływu środka gaśniczego w dowolnym momencie. Uruchomienie
gaśnicy po-winno być możliwe bez konieczności odwracania jej do góry dnem
(dawniej stosowano gaśnice, które odwracało się, aby wbić specjalny zbijak
uwalniający gaz napędowy). Ga-śnice zawierające ponad 3 kg środka gaśniczego
powinny być wyposażone w wąż odpo-wiedniej długości, to jest nie mniejszej
niż 80% wysokości gaśnicy.
Jako czynnik napędowy w gaśnicach mogą być stosowane wyłącznie gazy niepalne
(ob-ojętne), takie jak azot, hel, argon itp.
Koc gaśniczy — sprzęt gaśniczy służący do mechanicznego odcinania dopływu
powie-trza do płonących materiałów. Wykonany jest z włókna szklanego.
Dawniej koce gaśni-cze wykonywane były z włókien konopi w splocie z włóknami
azbestu. Ma powierzchnię ok. 3 m2. Użycie polega na szczelnym przykryciu
małego płonącego przedmiotu lub np. beczki z palącą się cieczą. Używając
koca, należy pamiętać, by przykrywać zarzewie ognia od swojej strony, aby
uniknąć poparzenia. Koca można użyć do gaszenia palącego się ubrania.
Wadą koca gaśniczego jest to, iż może być on użyty skutecznie tylko do
gaszenia nie-wielkich źródeł ognia i umiejscowionych blisko osoby gaszącej
pożar.
Zaletą jest możliwość wielokrotnego użycia i nieniszczenie gaszonych
przedmiotów.
Wąż pożarniczy — jeden z elementów wodnej armatury pożarniczej służący do
poda-wania wody jako środka gaśniczego.
Rozróżniamy:
1. węże ssawne, mające wbudowany oplot druciany zapobiegający spłaszczeniu
podczas zasysania wody z otwartego zbiornika (np. z rzeki). Służą zazwyczaj
do zasysania wody, a także środka pianotwórczego;
2. węże tłoczne, bez drucianego oplotu, łatwo zwijalne, mające wewnątrz
koszulkę z tworzywa (zmniejszający opór podczas tłoczenia wody). Służą do
tłoczenia wody, a także wodnych roztworów środka pianotwórczego do miejsca
pożaru.
Wszystkie węże muszą mieć łączniki umożliwiające podłączenie ich z jednej
strony do pompy, z drugiej zaś do prądownicy (węże tłoczne) i smoka ssawnego
(węże ssawne).
Agregat gaśniczy — sprzęt gaśniczy mający zapas środka gaśniczego w ilości
ponad 20 kg, wyposażony w urządzenia umożliwiające samodzielne,
natychmiastowe prowadze-nie akcji gaśniczej.
Istotna jest nie tylko sama ilość środka gaśniczego, lecz także natężenie
jego strumienia podczas akcji gaśniczej, które w przypadku agregatu jest
znacznie większe niż w gaśnicy.
Agregaty stanowią wyposażenie chroniące miejsca szczególnie narażone na
pożar lub takie, w których pożar jest trudny do opanowania lub grozi
poważnymi konsekwen-cjami. Są to np.: stacje benzynowe, lakiernie, warsztaty
samochodowe, hangary lotnicze.
20
Agregaty gaśnicze są instalowane na podwoziu (mniejsze — na wózkach), do ich
obsługi potrzeba co najmniej 2 osób, lub na samochodach czy przyczepach
pożarniczych, co umożliwia ich przemieszczanie. Kula gaśnicza — sprzęt
gaśniczy, w którym proszek gaśniczy został zamknięty w styro-pianowej kuli
zaopatrzonej w niewielki ładunek wybuchowy, pokrytej czerwoną, synte-tyczną
powłoką. Kiedy płomienie docierają do urządzenia, zapala się lont prochowy,
powoduje wybuch niewielkiego ładunku, który rozrywa opakowanie i uwalnia
proszek gaśniczy. Czas po-trzebny na aktywację to tylko od 3 do 10 sekund.
Wybuch pojedynczego ładunku pozwala na zdławienie ognia na powierzchni nawet
do 10 m2 (w zależności od umiejscowienia kuli w zabezpieczanej powierzchni).
Sito kominowe — sprzęt pożarniczy zaliczony do grupy podręcznego sprzętu
gaśni-czego, służy do gaszenia pożarów sadzy w przewodach kominowych. Sito
ma ograniczyć intensywność palenia się sadzy w kominie przez przyduszenie
pożaru, a także zapobie-gać wydostawaniu się z komina palącej się sadzy, a w
konsekwencji chronić dachy oraz pobliskie zabudowania przed zapaleniem.
Hydrant — urządzenie, które umożliwia bezpośredni pobór wody z głównych
przewo-dów sieci wodociągowej.
Hydrant ma zawór i złącze do węża, znajduje zastosowanie w celach
gospodarczych oraz przeciwpożarowych. Rozróżnia się hydranty:
uliczne (na sieciach zewnętrznych):
o nadziemne,
o podziemne,
wewnętrzne (natynkowe lub wnękowe — na wewnętrznych instalacjach
przeciwpożarowych budynku).
Nazwą hydrant określa się również elastyczny wąż służący do wyprowadzania
wody z sieci wodociągowej lub zbiornika wody.
Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru:
równocześnie z alarmowaniem należy przystąpić do gaszenia pożaru dostępnym
sprzętem gaśniczym, udzielenia pomocy osobom poszkodowanym lub zagrożo-nym,
należy przystąpić do ewakuacji osób znajdujących się w obiekcie ze
szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych, starszych, dzieci oraz
nieznających obiektu,
należy powiadomić Straż Pożarną, dzwoniąc pod telefon alarmowy 998.
w miarę możliwości należy zabezpieczyć mienie przed pożarem i osobami
postronnymi,
do momentu przybycia Straży Pożarnej kierowanie akcją powinien objąć
właści-ciel, zarządca, użytkownik obiektu lub osoba najbardziej energiczna i
opanowana,
wzdłuż drogi prowadzącej do miejsca pożaru powinny stać osoby, które będą
pokazywać właściwy kierunek jazdy, aby ułatwić dojazd służbom ratowniczym,
po przybyciu Straży Pożarnej kierowanie akcją przejmuje Kierownik Akcji
Ratowniczej, który ma prawo żądania niezbędnej pomocy od instytucji
państwo-wych, organizacji społecznych, jednostek gospodarczych i obywateli.
21
Osoby postronne powinny zachować spokój i podporządkować się osobom
kierującym akcją ratowniczo—gaśniczą.
Zasady prowadzenia ewakuacji
Podczas zagrożenia pożarowego:
należy niezwłocznie powiadomić wszystkie osoby przebywające w zagrożonym
obiekcie o charakterze zagrożenia oraz konieczności ewakuacji,
w pierwszej kolejności należy ewakuować osoby z pomieszczeń, w których
po-wstał pożar lub które znajdują się na drodze rozprzestrzeniania się
ognia, oraz z pomieszczeń, z których dotarcie lub wyjście do bezpiecznych
dróg ewakuacji może zostać odcięte przez pożar lub zadymienie,
przy silnym zadymieniu dróg ewakuacyjnych należy poruszać się w pozycji
schylonej, usta i drogi oddechowe w miarę możliwości zasłaniać chustką,
najle-piej zmoczoną w wodzie — sposób ten ułatwia oddychanie,
podczas przejścia przez mocno zadymione odcinki dróg ewakuacyjnych należy
poruszać się wzdłuż ścian, aby nie stracić orientacji,
ewakuacja mienia (dokumentów, urządzeń i przedmiotów) nie może odbywać się
kosztem sił i środków niezbędnych do ratowania ludzi,
ewakuacja poziomymi i pionowymi drogami ewakuacyjnymi powinna odbywać się
zgodnie z kierunkiem ewakuacji określonym przez znaki ewakuacyjne na stałe
przymocowane do elementów budynku,
osoby znajdujące się na korytarzu poruszają się szybkim krokiem, lecz bez
przebiegania i wyprzedzania osób znajdujących się przed nimi,
nie wolno zatrzymywać się ani poruszać w kierunku przeciwnym wyznaczonemu
kierunkowi ewakuacji,
osoby, które wchodzą na schody, natychmiast schodzą w dół do wyjścia,
szybkość schodzenia należy dostosować do szybkości poruszania się osób
schodzących poniżej,
nie wolno podejmować prób przyspieszania schodzenia przez popychanie,
wyprzedzanie i wydawanie okrzyków,
w przypadku odcięcia możliwości wykorzystania wyznaczonego wyjścia
ewakua-cyjnego należy tak kierować strumień ewakuowanych osób do drugiego
wyjścia, aby nie spowodować spiętrzenia przy opuszczaniu budynku, a tym
samym nie doprowadzić do powstania paniki,
w trakcie prowadzenia ewakuacji nie należy dopuścić do rozdzielenia grup
opuszczających budynek, jak również należy zachować płynność ruchu
strumie-nia ewakuowanych. Nie należy zatrzymywać się celem np. zobaczenia,
co się dzieje.,
osoby ewakuowane należy umieścić na zewnątrz budynków w bezpiecznej
odległości od budynku (od strony zawietrznej) celem sprawdzenia, czy
wszystkie osoby się bezpiecznie ewakuowały,
po zadymionych, nieoświetlonych schodach należy schodzić tyłem na
czwora-kach,
w przypadku odcięcia drogi ucieczki z pomieszczenia przez dym, płomienie,
na-leży pozostać w pomieszczeniu, zamknąć drzwi (nie na klucz!), uszczelnić
drzwi czymś mokrym, np. ręcznikiem, szmatą, otworzyć szeroko okna i czekać
na po-moc przy oknie,
równocześnie z ewakuacją ludzi należy prowadzić ewakuację najcenniejszego
mienia oraz akcję gaśniczą przy użyciu podręcznego sprzętu gaśniczego,
22
po zakończeniu ewakuacji należy sprawdzić, czy wszyscy ludzie opuścili
poszcze-gólne pomieszczenia. W razie podejrzenia, że ktoś został w
zagrożonej strefie, należy natychmiast ten fakt zgłosić dowódcy akcji
gaśniczej lub jakiemukolwiek funkcjonariuszowi przybyłemu na miejsce
zdarzenia,
w momencie przybycia jednostek Państwowej Straży Pożarnej kierujący
przebie-giem ewakuacji zobowiązany jest do złożenia krótkiej informacji o
dotychczaso-wym jej przebiegu, a następnie podporządkowanie się poleceniom
dowódcy akcji.
Konsekwencje zaniedbań w zakresie ochrony przeciwpożarowej Konsekwencje
zaniedbań wynikające z nieprzestrzegania obowiązujących przepisów prawa bez
względu na wyznaczenie osoby, która jest odpowiedzialna za udzielanie
pierwszej pomocy, ewakuacji i ochrony przeciwpożarowej, spoczywają na
właścicielu firmy lub na zarządzie. Konsekwencje wynikające z zaniedbań
pracodawcy w zakresie ochrony przeciwpoża-rowej wynikające z naruszenia
odpowiednich przepisów są następujące: Pracodawca naruszając swoje
obowiązki, nie przestrzega tym samym, będąc odpo-wiedzialnym za stan
bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów w tym zakresie. W związku z
powyższym na podstawie art. 283 § 1 Kodeksu pracy popełnia wykro-czenie i
podlega z tego tytułu karze grzywny od 100 zł do 30 000 zł. Zaniedbania ze
strony pracodawcy w omawianym zakresie mogą doprowadzić do wypełnienia
znamion przestępstwa z art. 163 § 1 pkt 1 Kodeksu karnego, gdzie w
zależności od rodzaju winy i skutków zaniedbań osobom zarządzającym zostaje
wytoczone postępowanie prokuratorskie, a w konsekwencji istnieje zagrożenie
karą pozbawienia wolności od roku do lat 12. Zaniedbania ze strony
pracodawcy w omawianym zakresie mogą doprowadzić do ogromnych strat
materialnych. Naruszenie przepisów może doprowadzić do zanegowania wypłaty
odszkodowa-nia z tytułu ubezpieczenia majątkowego przez Towarzystwa
Ubezpieczeniowe. Zaniedbanie przepisów może doprowadzić do wytoczenia
procesów sądowych właścicielom lub osobom zarządzającym przez osoby
poszkodowane lub ich ro-dziny.
Państwowa Straż Pożarna Instytucjami uprawnionymi do przeprowadzania
kontroli w zakresie przestrzegania przepisów ochrony przeciwpożarowej są:
Państwowa Straż Pożarna, Państwowa Inspekcja Pracy. Do nadzoru i w ślad za
tym do wydawania środków prawnych uprawniona jest Pań-stwowa Straż Pożarna.
Zadania straży pożarnej to m.in.:
Analizowanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń.
Inicjowanie działań zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa
pożaro-wego.
Przeprowadzanie kontroli przestrzegania przepisów przeciwpożarowych.
23
Rozpoznawanie i ewidencjonowanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych.
Wstępne ustalenia przyczyn, okoliczności powstania i rozprzestrzeniania
się po-żaru lub miejscowego zagrożenia.
Inicjowanie działań w kierunku eliminowania lub ograniczenia przyczyn
powsta-wania i rozprzestrzeniania się pożarów lub innych miejscowych
zagrożeń.
Współpraca z organami wymiaru sprawiedliwości w zakresie dyscyplinowania i
egzekwowania norm prawnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej.
Opiniowanie sposobów postępowania na wypadek zagrożenia pożarowego i
in-nych miejscowych zagrożeń.
Załatwianie spraw z zakresu postępowania administracyjnego dotyczących
nieprzestrzegania przepisów pożarowych.
3. Pojęcia związane z ochroną środowiska Ochrona środowiska — całokształt
działań (czasem także zaniechanie działań) mają-cych na celu właściwe
wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowi-ska naturalnego,
zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka
o ochronie środowiska to sozologia. Sposoby ochrony środowiska: racjonalne
kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z
zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałanie zanieczyszczeniom,
utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego,
recykling. Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia
2001 roku „Prawo ochrony środowiska” (Dz. U. Nr 62, poz.627 ze zm.).
Składniki środowiska naturalnego można podzielić na:
czynniki biotyczne,
czynniki abiotyczne.
Czynniki biotyczne (gr. bios — życie) — czynniki ekologiczne polegające na
oddziaływaniu żywych organizmów w sposób bezpośredni lub pośredni na inne
organizmy żywe. Czynniki biotyczne regulują rozmieszczenie i liczebność
populacji, czyli zespołu organizmów określonych gatunków żyjących
równocześnie w określonym środowisku.
Czynniki abiotyczne — czynniki ekologiczne natury fizycznej określające
warunki śro-dowiska nieorganicznego (przyrody nieożywionej) samodzielnie lub
wraz z innymi czynnikami wywierające wpływ na ekosystemy będące na różnym
poziomie organizacji.
Do czynników abiotycznych zaliczamy:
typ gleby,
ukształtowanie powierzchni terenu,
skalistość ziemi,
24
czynniki chemiczne np. skład chemiczny atmosfery i wód, zwłaszcza ich
zasolenie i natlenienie,
klimat,
wilgotność powietrza,
temperaturę,
światło,
ciśnienie atmosferyczne,
promieniowanie i jonizację powietrza.
Rodzaje zanieczyszczeń
Zanieczyszczenie środowiska — stan środowiska wynikający z wprowadzania do
po-wietrza, wody lub gruntu substancji stałych, ciekłych lub gazowych bądź
energii w ta-kich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpływać na
zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne
niekorzystne zmiany.
Źródła zanieczyszczeń środowiska
Zanieczyszczenie środowiska może być spowodowane przez:
źródła naturalne (np. wulkany),
źródła sztuczne (antropogeniczne — spowodowane działalnością człowieka),
które następuje w wyniku niezamierzonej, ale systematycznej działalności
czło-wieka polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko
lub jest następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia
zanieczyszczeń.
Oceny stanu środowiska dokonuje się w odniesieniu do stanu naturalnego bez
względu na to, czy jego zmiany są spowodowane przez substancje lub
oddziaływania, dla których ustalono poziom stężeń dopuszczalnych.
Zanieczyszczenie powietrza Zanieczyszczenia powietrza są głównymi
przyczynami globalnych zagrożeń środowiska. Najczęściej i najbardziej
zanieczyszczają atmosferę: dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki
azotu, pyły.
Źródła zanieczyszczeń powietrza
Powietrze zanieczyszczają wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe
znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż ich średnia zawartość.
Ogólnie zanieczyszczenia powietrza dzieli się na:
pyłowe,
gazowe.
Światowa Organizacja Zdrowia definiuje powietrze zanieczyszczone jako takie,
którego skład chemiczny może ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, roślin i
zwierząt, a także
25
na inne elementy środowiska (np. wodę, glebę). Zanieczyszczenia powietrza są
najbar-dziej niebezpieczne ze wszystkich zanieczyszczeń, gdyż są mobilne i
mogą skazić na du-żych obszarach praktycznie wszystkie komponenty
środowiska. Człowiek mimo swoich możliwości technicznych w przypadku
zanieczyszczenia powietrza jest bezradny. Można jedynie czekać, aż
zanieczyszczenie opadnie, ulegnie stopniowemu rozrzedzeniu itp.
Źródła zanieczyszczeń powietrza związane z działalnością człowieka to m.in.:
chemiczna konwersja paliw,
wydobycie i transport surowców,
przemysł chemiczny,
przemysł rafineryjny,
przemysł metalurgiczny,
cementownie,
składowiska surowców i odpadów,
motoryzacja. Rosnące zapotrzebowanie na energię uczyniło z procesów
spalania główne źródło za-nieczyszczeń atmosferycznych pochodzenia
antropogenicznego.
Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza to:
wybuchy wulkanów,
wietrzenie chemiczne skał,
pożary lasów i stepów,
wyładowania atmosferyczne,
pył kosmiczny,
procesy biologiczne. Zanieczyszczenia powietrza są wchłaniane przez ludzi
głównie w trakcie oddychania. Przyczyniają się do powstawania schorzeń
układu oddechowego, a także zaburzeń re-produkcji i alergii. W najbliższym
otoczeniu człowieka zanieczyszczenia powietrza powodują korozje me-tali i
materiałów budowlanych. Zanieczyszczenia powietrza wpływają niekorzystnie
również na świat roślinny, zabu-rzając procesy fotosyntezy, transpiracji i
oddychania. Wtórnie powodują skażenie wody i gleby. W skali globalnej mają
wpływ na zmiany klimatyczne. Zanieczyszczenia powietrza zwiększają także
kwasowość wody pitnej. Powoduje to wzrost zawartości ołowiu, miedzi, cynku,
glinu, a nawet kadmu w wodzie dostarczanej do naszych mieszkań. Zakwaszone
wody niszczą instalacje wodociągowe, wypłukując z niej różne substancje
toksyczne.
Skutki zanieczyszczeń powietrza Kwaśny deszcz — opad atmosferyczny o niskim
pH, który: zawiera kwas siarkowy, powstały w atmosferze zanieczyszczonej
tlenkami siarki ze spalania zasiarczonego węgla, oraz kwas azotowy, powstały
z tlenków azotu,
26
przyczynia się do zwiększenia śmiertelności niemowląt i osłabienia płuc,
powo-duje zakwaszania rzek i jezior, niszczenie flory i fauny, degradację
gleby, niszcze-nie zabytków i architektury. Smog — zanieczyszczone powietrze
zawierające duże stężenie pyłów i toksycznych ga-zów, których źródłem jest
głównie motoryzacja i przemysł.
Dziura ozonowa — spadek zawartości ozonu (O3) w atmosferze Ziemi na
wysokości 15—20 km, głównie w obszarze bieguna południowego, obserwowany od
końca lat 80. Tempo spadku wynosi ok. 3% na rok. Największe znaczenie mają w
tym procesie związki chlorofluorowęglowe (freony), z których uwolniony chlor
(pod wpływem promieniowania ultrafioletowego) atakuje cząsteczki ozonu,
prowadząc do uwolnienia tlenu (O2) oraz tlenku chloru (ClO). Tempo
globalnego spadku ozonu stratosferycznego pod wpływem działalności człowieka
(z wyjątkiem Antarktydy), oszacowane na pod-stawie badań satelitarnych,
wynosi 0,4—0,8% na rok w północnych, umiarkowanych szerokościach
geograficznych i mniej niż 0,2% w tropikach. Powłoka ozonowa jest naturalnym
filtrem chroniącym organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem
ultrafioletowym. Efekt cieplarniany — zjawisko zachodzące w atmosferze,
powodujące wzrost tempera-tury planety, a w szczególności Ziemi. Efekt
cieplarniany wywołują gazy atmosferyczne, zwane gazami cieplarnianymi,
ograni-czające promieniowanie cieplne powierzchni Ziemi i dolnych warstw
atmosfery do prze-strzeni kosmicznej. Nazwa pochodzi od zjawiska
zachodzącego w szklarni — gdy Słońce oświetla pomieszczenie przykryte
szkłem, panuje w nim temperatura wyższa niż na ze-wnątrz. Na planetach Mars
i Wenus także zachodzi efekt cieplarniany. Termin „efekt cieplarniany”
odnosi się do efektu wywołanego przez czynniki naturalne w atmosferze Ziemi
oraz do przypuszczalnych zmian wywołanych przez gazy wyemito-wane w wyniku
działalności człowieka. Naturalny efekt cieplarniany jest zjawiskiem bardzo
korzystnym dla Ziemi, podnosi on temperaturę o około 15°C (choć podawane są
różne wielkości i jego przyczyny). W po-tocznym rozumieniu ten naturalny
efekt jest często pomijany. W celu oczyszczenia powietrza należy podejmować
następujące działania: zmiany technologiczne procesów będących źródłem
największych zanieczysz-czeń, montowanie skutecznych urządzeń
oczyszczających dla źródeł emisji zanieczysz-czeń (cyklony, filtry workowe,
elektrofiltry, skrubery, odpylacze), ustalenie prawidłowych kryteriów
oceny zanieczyszczeń.
Zanieczyszczenia wody Zanieczyszczenie wód — niekorzystne zmiany właściwości
fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody spowodowane wprowadzaniem
w nadmiarze: substancji nieorganicznych (stałych, płynnych, gazowych),
substancji organicznych, substancji radioaktywnych, ciepła,
27
które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów
gospodar-czych. Skład zanieczyszczonych wód Zanieczyszczenie wód jest
spowodowane głównie substancjami chemicznymi, bakteriami i innymi
mikroorganizmami obecnymi w wodach naturalnych w zwiększonej ilości.
Substancje chemiczne organiczne i nieorganiczne (mineralne) występują w
postaci roz-tworów, roztworów koloidalnych i zawiesin. Skład chemiczny
zanieczyszczeń jest kształtowany czynnikami naturalnymi, np. rozkła-daniem
się substancji z gleb i skał, rozwojem i obumieraniem organizmów wodnych
oraz czynnikami antropogenicznymi. Większość antropogenicznych
zanieczyszczeń wód działa toksycznie na organizmy wodne. Zanieczyszczenia
bardzo trwałe w środowisku wodnym i bardzo trudno ulega-jące chemicznym i
biochemicznym procesom rozkładu nazywa się substancjami refak-cyjnymi.
Źródła zanieczyszczeń wody to m.in.: ścieki — główne źródło zanieczyszczeń
wody, transport wodny i lądowy, stosowanie pestycydów i nawozów
sztucznych, odpady komunalne i przemysłowe, zjawisko eutrofizacji. Obieg
wody w przyrodzie został zakłócony przez takie działania człowieka, jak:
wycinanie lasów, monokultura rolnictwa, niewłaściwe i nadmierne zabiegi
rolnicze, urbanizacja. Eutrofizacja — proces wzbogacania zbiorników
wodnych w substancje pokarmowe skutkujący wzrostem żyzności wód. Normalnie
jest to proces powolny, ale został on mocno przyśpieszony w wyniku działań
człowieka, takich jak zrzuty ścieków przemysłowych i komunalnych oraz w
wyniku in-tensyfikacji rolnictwa. W szczególnie drastycznych przypadkach, np.
przy zrzucaniu do jezior surowych ścieków komunalnych czy gnojówki, dochodzi
do osiągnięcia przez zbiornik stanów niespotykanych w naturze. Następuje
wtedy niemal całkowity zanik organizmów wyższych poza cienką,
kilkudziesięciocentymetrową warstwą wody styka-jącą się z atmosferą. Podział
zanieczyszczeń wody Ze względu na pochodzenie zanieczyszczenia wody dzielimy
na: naturalne — takie, które pochodzą z domieszek zawartych w wodach
powierzchniowych i podziemnych, np. zasolenie, zanieczyszczenie związkami
że-laza, sztuczne — inaczej antropogeniczne, czyli związane z
działalnością człowieka, np. pochodzące ze ścieków, spływy z terenów
rolniczych, składowisk odpadów ko-munalnych.
28
Zanieczyszczenia sztuczne możemy podzielić na dwie grupy: biologiczne
(bakterie, wirusy, grzyby, glony), chemiczne (oleje, benzyna, smary, ropa,
nawozy sztuczne, pestycydy, kwasy, za-sady). Ze względu na stopień
szkodliwości zanieczyszczenia wody dzielimy na: bezpośrednio szkodliwe —
fenole (gazownie, koksownie), kwas cyjanowodorowy (gazownie), kwas siarkowy
i siarczany, kwaśny deszcz (fabryki nawozów sztucznych, celulozownie,
fabryki włókien sztucznych), pośrednio szkodliwe — takie, które prowadzą
do zmniejszenia ilości tlenu w wo-dzie poniżej poziomu niezbędnego do
utrzymania przy życiu organizmów wod-nych. Ze względu na trwałości
zanieczyszczeń zanieczyszczenia wody dzielimy na: rozkładalne —
zawierające substancje organiczne, potencjalnie trujące, lecz podlegające
przemianom chemicznym do prostych związków nieorganicznych przy udziale
bakterii (ścieki domowe), nierozkładalne — zawierające substancje
nieulegające większym przemianom chemicznym i nieatakowane przez
drobnoustroje (sole metale ciężkich), trwałe — zawierające substancje
ulegające rozkładowi biologicznemu w niewiel-kim stopniu i pozostające w
środowisku w niezmiennej formie przez długi okres czasu (pestycydy, fenole,
produkty destylacji ropy naftowej). Ze względu na źródło zanieczyszczenia
wody dzielimy na: źródła punktowe — ścieki odprowadzane w zorganizowany
sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodzące głównie z zakładów
przemysłowych i z aglomeracji miejskich, zanieczyszczenia powierzchniowe
lub obszarowe — zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z
terenów zurbanizowanych, nieposiadających systemów kanalizacyjnych oraz z
obszarów rolnych i leśnych, zanieczyszczenia ze źródeł liniowych lub
pasmowych — zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez
środki transportu i spłuki-wane z powierzchni dróg lub torfowisk oraz
pochodzące z rurociągów, gazociągów, kanałów ściekowych, osadowych.
Oczyszczanie ścieków Oczyszczanie ścieków to usuwanie ze ścieków zawartych w
nich zanieczyszczeń w celu zminimalizowania ich szkodliwego oddziaływania na
wody powierzchniowe lub grunty. Do oczyszczania ścieków wykorzystuje się:
procesy fizyczne — cedzenie, sedymentacja, flotacja oraz filtracja są
wykorzysty-wane do usuwania ze ścieków stałych zanieczyszczeń, procesy
biologiczne — wynikające z działalności życiowej mikroorganizmów, m.in.
bakterii, a także glonów i roślin, są wykorzystywane do usuwania
koloidalnych i rozpuszczonych zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych
ze ścieków oraz
29
przetwarzania osadów ściekowych w formę dogodną do ostatecznego ich
zago-spodarowania, procesy chemiczne — są wykorzystywane do oczyszczenia
ścieków przemysło-wych, a także do usuwania ze ścieków bytowo-gospodarczych
związków biogen-nych. Oczyszczalnia ścieków to zespół urządzeń i obiektów
służących oczyszczaniu ścieków. W dużych oczyszczalniach ścieków,
obsługujących centralne systemy kanalizacyjne, naj-częściej stosowane są
rozwiązania, w których poszczególne procesy oczyszczania pro-wadzone są w
wydzielonych urządzeniach.
Zanieczyszczenie gleby Zanieczyszczeniami gleb i gruntów są wszelkie związki
chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy, które
występują w glebach w zwiększonych ilościach. Źródła zanieczyszczeń gleby to
m.in.: stałe i ciekłe odpady przemysłowe i komunalne, gazy i pyły
emitowane z zakładów przemysłowych (zakładów chemicznych, petrochemicznych,
cementowni, hut, elektrowni itp.), gazy wydechowe z silników spalinowych,
substancje stosowane w rolnictwie (nawozy sztuczne, środki ochrony
roślin). Skutki zanieczyszczeń gleby to: zmiana gleby pod względem
chemicznym, fizycznym i biologicznym, obniżenie urodzajności, czyli
zmniejszenie plonów i obniżenie ich jakości, zakłócenie przebiegu
wegetacji roślin, niszczenie walorów ekologicznych i estetycznych szaty
roślinnej, powodowanie korozji fundamentów budynków i konstrukcji
inżynierskich, np. rurociągów. Zanieczyszczenia gleb mogą ulegać depozycji
do środowiska wodnego na skutek wymy-wania szkodliwych substancji. Powodują
tym samym zanieczyszczenie wód.
Normy emisji spalin Spaliny, gazy spalinowe to gazowy efekt procesu spalania
paliwa. Do spalin zalicza się wszystkie substancje, które podczas procesu
spalania znajdowały się w postaci gazowej, niezależnie od tego, w jakim
stanie skupienia będą one później, po ochłodzeniu się w atmosferze. Do
spalin zalicza się również drobne cząstki ciekłe (mgła) powstałe w wyniku
skrople-nia par w chłodnącym gazie spalinowym, jak również drobne cząstki
stałe (dym) utwo-rzone w wyniku krzepnięcia roztopionych kropel mgły,
sublimacji lub też wytrącone bezpośrednio z reakcji chemicznych. Gazy
spalinowe nie pozostają bez wpływu na środowisko naturalne, a część ich
składni-ków jest wręcz toksyczna. W skład spalin paliw stosowanych w
silnikach spalinowych wchodzi cały szereg związków chemicznych, których
emisja jest kontrolowana przez normy. EURO (I, II, III, IV, V lub VI) to
europejskie standardy emisji spalin — normy dopusz-czalnych emisji spalin w
nowych samochodach sprzedawanych w Unii Europejskiej.
30
Standardy te zostały opracowane w serii Dyrektyw Europejskich, które
sukcesywnie zwiększały swoją restrykcyjność. Nowe pojazdy niespełniające
wymogów emisji nie mogą być sprzedawane na terenie UE, ale najnowsze
standardy nie dotyczą pojazdów, które już jeżdżą po europejskich dro-gach.
Nowe modele muszą spełniać obecnie obowiązujące lub planowane standardy.
Utylizacja Utylizacja jest to przygotowanie do powtórnego wykorzystania
(potocznie także znisz-czenie) surowców odpadowych lub materiałów, które
straciły wartość użytkową, np. makulatury w papiernictwie, złomu w
hutnictwie, fekaliów do nawożenia. Najczęstszym sposobem utylizacji jest
spalanie. Czasem piece utylizacyjne są wykorzy-stywane do podgrzewania wody
ogrzewającej okoliczne osiedla. Utylizacja to także określenie procesu
przerobu padliny i wszelkiego rodzaju ubocznych produktów przemysłu mięsnego
i rybnego na mączki pastewne (mięsno-kostna, z krwi, kostna, rybna,
keratynowa, precypitat paszowy, susz z krwi), tłuszcze techniczne, żela-tynę,
kleje itp.. W ostatnich latach termin utylizacja stosowany jest również w
znaczeniu przygotowy-wania do powtórnego wykorzystania lub zniszczenia m.in.
sprzętu elektronicznego, stolarki budowlanej, sprzętu biurowego itp.
Recykling
Recykling (ang. recycling) to jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska
naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz
zmniejsze-nie ilości odpadów. Według ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia
2001 roku (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628) pod pojęciem recyklingu
„rozumie się taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji
lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyj-nym w celu
uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym
przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii”.
Zasadą recyklingu jest maksymalizacja ponownego wykorzystania tych samych
mate-riałów, z uwzględnieniem minimalizacji nakładów na ich przetworzenie,
przez co chro-nione są surowce naturalne, które służą do ich wytworzenia,
oraz surowce służące do ich późniejszego przetworzenia.
31
Recykling odbywa się w dwóch obszarach: produkowania dóbr, późniejszego
powstawania z nich odpadów. Recykling wymusza odpowiednie postawy
producentów dóbr, które sprzyjają produkcji materiałów jak najbardziej
odzyskiwanych, oraz zakłada wykształcenie odpowiednich zachowań u odbiorców
tych dóbr. Recykling jest systemem organizacji obiegu materiałów, które mogą
być wielokrotnie przetwarzane. W skład systemu recyklingu wchodzą
następujące elementy: właściwa polityka ustawodawcza państwa sprzyjająca
recyklingowi, rozwój technologii przetwarzania odpadów, przede wszystkim w
celu wykorzystania jak największej ich części, projektowanie dóbr z
możliwie najszerszym wykorzystaniem w nich materiałów podatnych na
recykling, projektowanie dóbr możliwie jednorodnych materiałowo, co
upraszcza ich późniejszy demontaż i segregację odpadów, projektowanie dóbr
będących połączeniem różnych materiałów w taki sposób, aby ich późniejsze
rozdzielenie na elementy zbudowane z jednorodnych mate-riałów było
maksymalnie ułatwione, projektowanie dóbr w taki sposób, aby jak najwięcej
ich części składowych nada-wało się do powtórnego wykorzystania bez
przetwarzania lub przy minimalnych nakładach na doprowadzenie do postaci
pełnowartościowej, system oznaczania zarówno opakowań produktów, jak i
elementów składowych tych produktów w celu ułatwienia rozpoznawania i
segregacji odpadów, edukacja proekologiczna społeczeństwa oraz promowanie
i organizacja zacho-wań proekologicznych, logistyka sortowania,
gromadzenia i odbioru zużytych dóbr oraz ich elementów składowych,
przetwarzanie (uprzednio przygotowanych) odpadów i odzyskiwanie z nich
surowców.
Polipropylen
Kody recyklingu tworzyw sztucznych Kody recyklingowe zostały wprowadzone w
celu uproszczenia recyklingu tworzyw sztucznych przez Society of the
Plastics Industry Inc. (USA) w 1988 r. Pierwotnie recykling został
zaprojektowany dla tworzyw sztucznych stosowanych w naczyniach i
opakowaniach użytkowanych w gospodarstwach domowych. Następnie system kodów
recyklingowych został rozszerzony na inne tworzywa, a także na metale.
32
Symbole kodów recyklingowych ułatwiają sortowanie odpadów w sortowniach.
Dodat-kowo informują też konsumentów, z jakim tworzywem mają do czynienia.
Kody zawierają trzy strzałki, tworzące trójkąt, z grotami skierowanymi
zgodnie z ru-chem wskazówek zegara. Wewnątrz trójkąta znajduje się liczba
oznaczająca kod two-rzywa, a pod trójkątem umieszczany jest skrót literowy
pochodzący od angielskiej nazwy głównego polimeru wchodzącego w skład
oznakowanego tworzywa.
Biodegradacja Biodegradacja to biochemiczny rozkład związków organicznych
pod wpływem natural-nych czynników, takich jak: światło słoneczne, tlen
zawarty w powietrzu, woda i dzia-łalność organizmów żywych (np. bakterii),
na prostsze składniki chemiczne.
Biodegradacja ma duże znaczenie w zachowaniu środowiska naturalnego,
ponie-waż zmniejsza stopień jego zanieczyszczenia przez produkty wytwarzane
przez człowieka. Obecnie zastępuje się trwałe tworzywa sztuczne i detergenty
odpo-wiednikami, które ulegają biodegradacji. Biodegradowalność jest to
zdolność materiałów wytworzonych przez człowieka do ulegania procesowi
biodegradacji. Na ogół zdolność do biodegradacji jest po-żądaną cechą
materiałów, gdyż dzięki temu materiały te w mniejszym stopniu
zanieczyszczają środowisko. Materiały biodegradowalne gdy przyjmą formę
śmieci, stopniowo rozkładają się w środowisku i dzięki temu nie zalegają
przez wiele lat. Biodegradowalne mate-riały można też świadomie poddawać
procesowi przyspieszonej biodegradacji, co nazywa się ich kompostowaniem.
Rozkładowi ulegać może nawet 95% substancji szkodliwych. Biodegradację
wykorzystuje się w biologicznych oczyszczalniach ścieków. Konieczna jest do
tego odpowiednia temperatura oraz brak substancji toksycznych dla
mikroorga-nizmów (np. detergentów czy pestycydów) w ściekach.
Ekologiczne źródła energii i ich wykorzystanie
Aby współczesny świat funkcjonował, by pracowały wszystkie maszyny i
fabryki, a człowiek mógł wygodnie i spokojnie żyć, potrzeba ogromnych ilości
energii.
Większość tej energii dostarczają surowce energetyczne: ropa naftowa, gaz
ziemny i wę-giel.
Wykorzystanie paliw kopalnianych do produkcji energii elektrycznej powoduje
zanie-czyszczenia i przynosi wiele niebezpieczeństw dla człowieka i jego
środowiska.
Głównym powodem inwestowania w odnawialne źródła energii, takie jak: woda,
wiatr, słońce, energia geotermiczna, biogaz,
jest ich znikomy wpływ na środowisko naturalne. Pod tym względem wydają się
ideal-nym źródłem energii. Pomimo niewątpliwych zalet odnawialne źródła
energii w najbliższej przyszłości nie osiągną znacznego udziału w ogólnym
bilansie energetycznym. Technologie pozyskiwa-
33
nia energii słońca, wiatru i innych odnawialnych źródeł będą jedynie
uzupełnieniem energetyki konwencjonalnej, opartej na paliwach kopalnych. Ich
udział będzie wzrastał, ale nie przekroczy kilkunastu procent w całkowitej
strukturze zużycia energii. Wadą jest stosunkowo wysoki stosunek
poniesionych kosztów do uzyskanej mocy.
Obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony środowiska
Regulacji ekologicznych jest nie mniej niż podatkowych, jednak niewielu
przedsiębior-ców zdaje sobie sprawę, że podlegają oni wymogom ochrony
środowiska.
Nawet właściciele niewielkich firm mają do wypełnienia szereg obowiązków.
Wystarczy używać samochodu lub wytwarzać nieco odpadów, aby mieć obowiązki
wynikające z przepisów ochrony środowiska.
Większość obowiązków jest zapisanych w ustawie „Prawo ochrony środowiska”.
Podmiotem korzystającym ze środowiska jest:
przedsiębiorca w rozumieniu ustawy „Prawo działalności gospodarczej”,
osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw
rol-nych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i
ry-bactwa śródlądowego,
osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub
indywidualnej specjalistycznej praktyki,
jednostka organizacyjna niebędąca przedsiębiorcą,
osoba fizyczna korzystająca ze środowiska w zakresie, w jakim takie
korzystanie wymaga pozwolenia. Każdy pracodawca ma obowiązek posiadać
pozwolenia na: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie
ścieków do wód lub do ziemi, wytwarzanie odpadów. Pracodawca może otrzymać
pozwolenie od organu ochrony środowiska: zintegrowane, na wprowadzanie
gazów lub pyłów do powietrza, wodno-prawne na wprowadzanie ścieków do wód
lub do ziemi, na wytwarzanie odpadów.
Zezwolenie na zbieranie i transport odpadów
W celu zbierania i transportu odpadów pracodawca musi uzyskać zezwolenie.
Aby je otrzymać, podmiot musi złożyć wniosek do starosty o wydanie
zezwolenia na prowa-dzenie działalności w zakresie zbierania i transportu
odpadów — zmusza do tego ustawa o odpadach — art. 28.
Wytwórca odpadów, który prowadzi działalność w zakresie odzysku,
unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów, jest zwolniony z
obo-wiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalności, jeżeli
posiada pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program
go-spodarki odpadami niebezpiecznymi.
Posiadacz odpadów, który łącznie prowadzi działalność w zakresie odzysku
lub unieszkodliwiania odpadów oraz zbierania lub transportu odpadów, jest
zwol-niony z obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności w
zakresie zbierania lub transportu odpadów.
34
Obowiązek prowadzenia ewidencji przez pracodawcę Każdy pracodawca ma
obowiązek prowadzić aktualizowaną co pół roku ewidencję za-wierającą:
informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza
oraz dane, na podstawie których określono te ilości, informacje o ilości i
jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej, informacje o ilości,
stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi, informacje o
wielkości, rodzaju i sposobie zagospodarowania terenu, z którego
odprowadzane są ścieki. Obowiązki pracodawcy w zakresie ewidencji odpadów
Obowiązki pracodawcy w zakresie ewidencji odpadów określa „Ustawa o
odpadach”. Posiadacz odpadów ma obowiązek prowadzenia ich ilościowej i
jakościowej ewidencji zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów
niebezpiecznych. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy
wytwórców odpadów komu-nalnych. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie
dotyczy osób fizycznych i jedno-stek organizacyjnych niebędących
przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na własne potrzeby. Ewidencję
odpadów prowadzi się z zastosowaniem następujących dokumentów ewi-dencji
odpadów: 1. Karta ewidencji odpadu prowadzona dla każdego rodzaju odpadu
odrębnie. 2. Karta przekazania odpadu. Minister właściwy do spraw
środowiska, kierując się stopniem szkodliwości odpa-dów oraz potrzebą
wprowadzenia ułatwień dla małych i średnich przedsiębior-ców, określa w
drodze rozporządzenia rodzaje odpadów lub ich ilości, dla których nie ma
obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów oraz kategorie małych i śred-nich
przedsiębiorców, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów.
Minister właściwy do spraw środowiska określa, w drodze rozporządzenia,
wzory dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów z wyodrębnie-niem
ewidencji komunalnych osadów ściekowych oraz ewidencji zużytego sprzętu
elek-trycznego i elektronicznego. Obowiązki pracodawców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz dotyczące opłaty produktowej i
opłaty depozytowej Pracodawcy mają określone obowiązki przy wprowadzaniu na
terytorium kraju produk-tów w opakowaniach. Obowiązki te to m.in. uiszczenie
opłaty produktowej oraz opłaty depozytowej. Przepisy te stosuje się również
do przedsiębiorcy, który pakuje produkty wytworzone przez innego
przedsiębiorcę i wprowadza je na rynek krajowy. W przypadku gdy produkt lub
produkt w opakowaniu jest wprowadzany na rynek kra-jowy przez przedsiębiorcę
niebędącego wytwórcą produktu lub produktu w opakowa-niu, lecz który zlecił
wytworzenie tego produktu lub produktu w opakowaniu oraz
35
którego oznaczenie zostało umieszczone na produkcie lub produkcie w
opakowaniu, obowiązki określone w ustawie obciążają tego przedsiębiorcę.
Opisany obowiązek dotyczy następujących opakowań: opakowania z tworzyw
sztucznych, opakowania z aluminium, opakowania ze stali, w tym z blachy
stalowej, opakowania z papieru i tektury, opakowania ze szkła
gospodarczego, poza ampułkami, opakowania z drewna oraz produktów takich,
jak: akumulatory, ogniwa i baterie galwaniczne oraz ich części, oleje
smarowe, lampy wyładowcze, z wyłączeniem świetlówek kompaktowych, opony
pneumatyczne z gumy. Obowiązki pracodawców związane ze zużytym sprzętem
elektrycznym i elektronicznym określa „Ustawa o zużytym sprzęcie
elektrycznym i elektronicznym”. Ustawa ta określa: wymagania, jakie
powinien spełniać sprzęt elektryczny i elektroniczny, zasady postępowania
ze zużytym sprzętem w sposób zapewniający ochronę zdrowia i życia ludzi oraz
ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważo-nego rozwoju. Ma to na celu
ograniczenie ilości odpadów powstałych ze sprzętu oraz zapewnienie
odpowiedniego poziomu zbierania, odzysku i recyklingu zuży-tego sprzętu.
Jeżeli pewne kwestie dotyczące zużytego sprzętu elektrycznego lub
elektronicznego nie są uregulowane w ustawie, stosuje się do nich przepisy o
odpadach.
Kontrole i kary Instytucją uprawnioną do kontroli pracodawców w zakresie
wypełniania przez nich ob-owiązków związanych z ochroną środowiska jest
Wojewódzki Inspektor Ochrony Śro-dowiska. Wynikiem kontroli może być
stwierdzenie przekroczenia lub naruszenia przepisów. Administracyjne kary
pieniężne wymierza, w drodze decyzji, Wojewódzki Inspektor Ochrony
Środowiska za: 1. przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości lub
rodzaju gazów bądź pyłów wprowadzanych do powietrza, 2. przekroczenie
określonych w pozwoleniach warunków dotyczących ilości ścieków, ich stanu,
składu, minimalnej procentowej redukcji stężeń substancji w ściekach oraz
masy substancji w odprowadzanych ściekach przypadającej na jednostkę masy
wykorzystanego surowca, materiału, paliwa lub wytworzonego produktu, 3.
przekroczenie określonej w pozwoleniach na pobór wód ilości pobranej wody,
4. naruszenie warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji
składowi-ska odpadów albo określającej miejsce i sposób magazynowania
odpa-dów, wymaganych przepisami ustawy o odpadach co do rodzaju i sposobów
składowania lub magazynowania odpadów,
36
5. przekroczenie poziomów hałasu określonych w decyzji o dopuszczalnym
poziomie hałasu.
Inspekcja ochrony środowiska może skontrolować niemal każdą firmę. Wcześniej
musi poinformować o zamiarze sprawdzenia przedsiębiorstwa, co pozwala dobrze
przygoto-wać się do wizyty.
Przedsiębiorstwo otrzymuje zawiadomienie o kontroli listownie lub doręczane
jest ono osobiście przez pracownika wojewódzkiego inspektoratu ochrony
środowiska. Kontrola nie może być wszczęta przed upływem siedmiu dni lub po
upływie 30 dni od dnia dorę-czenia zawiadomienia. Może trwać 28 dni. Karę
wymierza się w wysokości: 1. 10-krotnej wielkości jednostkowej stawki opłat:
za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, za pobór wód, 2. 0,1
jednostkowej stawki opłaty za każdą dobę: za umieszczenie odpadów na
składowisku, za składowanie odpadów z narusze-niem warunków dotyczących
rodzaju i sposobów składowania odpadów, okre-ślonych w decyzji
zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska, za magazynowanie
odpadów z naruszeniem decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania
odpadów.
Odpowiedzialności za usuwanie drzew i krzewów bez wymaganego zezwolenia
Drzewa i krzewy są częścią składową nieruchomości, na której się znajdują.
Stanowią więc przedmiot własności właściciela nieruchomości. Nie oznacza to
jednak, iż właści-ciel ma pełną swobodę w dysponowaniu nimi.
Usunięcie drzew i krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić za
zezwoleniem wójta, burmistrza albo prezydenta miasta.
Organ ten może uzależnić udzielenie zezwolenia od przesadzenia drzew lub
krzewów we wskazane przez niego miejsce, jeżeli takie przesadzenie jest
możliwe, albo od zastą-pienia drzew lub krzewów przewidzianych do usunięcia
innymi drzewami lub krze-wami. W przypadku drzew lub krzewów z terenu
nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków zezwolenie takie wydaje
wojewódzki konserwator zabytków.
Powyższe zezwolenia nie dotyczą m.in.: drzew i krzewów owocowych, drzew
i krzewów sadzonych na plantacjach, drzew i krzewów, których wiek nie
przekracza 5 lat.
Kary pieniężne
Jeśli usunięcia drzew lub krzewów dokonano bez wymaganego zezwolenia, wójt
gminy (burmistrz, prezydent miasta) ma obowiązek wydać decyzję o nałożeniu
na osobę fi-zyczną bądź na jednostkę organizacyjną (przedsiębiorców) kary
pieniężnej za narusze-nie wymagań ochrony środowiska.
Ustawa o ochronie przyrody przewiduje srogie kary nie tylko za nielegalne
wycięcie drzewa. Zapłacić trzeba także za:
37
zniszczenie zieleni, drzew lub krzewów spowodowane niewłaściwym
wykonywaniem robót ziemnych albo nieodpowiednim wykorzystaniem sprzętu
mechanicznego lub urządzeń technicznych, zastosowanie środków chemicznych,
które zaszkodziły roślinności, usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego
zezwolenia, zniszczenie spowodowane niewłaściwą pielęgnacją terenów
zieleni, zadrzewień, drzew lub krzewów. Za zniszczenie drzew czy krzewów
trzeba zapłacić karę w wysokości równej trzykrotnej opłacie za ich
usunięcie.
4. Pojęcia związane z ergonomią
Elementy wiedzy o człowieku i pracy
Wykonywanie pracy przez człowieka wymaga wiadomości teoretycznych i
umiejętności praktycznych związanych z konkretnym obszarem zawodowym.
Do równie ważnych i podstawowych należą wiadomości o funkcjonowaniu
organi-zmu człowieka, wszystkich procesach zachodzących w organizmie ludzkim
oraz przede wszystkim o warunkach utrzymania jak najlepszej kondycji
fizycznej i psy-chicznej, czyli dobrego stanu zdrowia.
Środowisko, w którym człowiek żyje i pracuje, wpływa na niego przez
różnorodne bodźce. Organizm człowieka odbiera je za pośrednictwem układu
nerwowego, a następnie odpowiada na nie różnymi reakcjami przystosowawczymi.
Stan zdrowia człowieka można określić jako stan względniej równowagi
organizmu reagującego na zmienne bodźce środowiska zewnętrznego.
Warunki zewnętrzne działające na człowieka mogą być:
naturalne,
sztuczne.
Przykładem działania warunków naturalnych są np. czynniki
pogodowo-klimatyczne.
Czynniki te wpływają na zdrowie człowieka, ich działanie może być
kompleksowe lub doraźne, może trwać krótko lub długo.
Różne typy klimatu wpływają w różny sposób na zdrowie człowieka. Czynniki
pogo-dowo-klimatyczne sprzyjają pojawieniu się przeziębień, angin, nieżytów
nosa, stanów zapalnych, zapalenia oskrzeli, zapalenia płuc oraz dolnych dróg
oddechowych, stanów zapalnych dróg moczowych, a także mogą wywołać omdlenia
w gorące dni, oparzenia pierwszego lub drugiego stopnia, wzrost ciśnienia
tętniczego krwi w zależności od poło-żenia geograficznego, zmiany zakrzepowe
żył w przypadku oziębienia lub przemęczenia kończyn.
Warunki sztuczne to takie, które człowiek sam sobie stwarza w celu
ułatwienia lub uprzyjemnienia życia, bądź takie, które są związane z
określonymi dziedzinami działal-ności człowieka jak np. produkcja. Rola i
znaczenie sztucznych warunków szczególnie w środowisku pracy człowieka stale
wzrasta.
Środowisko pracy człowieka
38
Środowisko pracy człowieka to ogół elementów, warunków i czynników
wpływających na organizm człowieka w trakcie wykonywania przez niego
określonego rodzaju pracy lub zawodu.
Środowisko pracy (inaczej: otoczenie pracy) tworzy zespół czynników
materialnych i społecznych, z którymi styka się pracownik podczas
wykonywanej pracy. Istotne jest określenie czynników mogących powodować
zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pra-cownika.
Warunki pracy obejmują:
higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),
eliminowanie warunków szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia i życia,
kształtowanie środowiska pracy,
zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,
działalność bytową lub socjalno-bytową (dopłaty do obiadów, posiłki
regenera-cyjne itd.).
Wpływ środowiska pracy na człowieka można podzielić na dwie zasadnicze
grupy:
oddziaływanie na poszczególne narządy i układy, np. na wzrok, słuch czy
dotyk, na układ mięśniowy czy układ krążenia.
oddziaływanie ogólne na ustrój człowieka, np. hałas oddziałuje nie tylko
na organ słuchu, lecz także na ośrodkowy układ nerwowy i układ wegetatywny (autono-miczny).
Wpływ warunków materialnego środowiska odbija się zarówno na wydajności i
jakości pracy, jak i na stanie zdrowia pracowników, przy czym
niejednokrotnie oddziaływanie ogólne jest istotniejsze od oddziaływania na
poszczególne narządy oraz układy organi-zmu człowieka.
Do czynników środowiska pracy zaliczamy trzy podstawowe grupy:
Czynniki fizyczne.
Do czynników fizycznych zaliczamy oświetlenie, hałas, mikroklimat (tj.:
temperaturę otoczenia, ruch i wilgotność powietrza, promieniowanie cieplne
podczerwone płasz-czyzn i przedmiotów), drgania i wstrząsy, promieniowanie
jonizujące i elekromagne-tyczne (fale radiowe i radarowe) oraz pyły.
Wszystkie te czynniki z wyjątkiem pyłów, których wpływem na organizm zajmuje
się głównie higiena pracy, są przedmiotem bez-pośredniego zainteresowania
ergonomii.
Czynniki chemiczne.
Czynniki chemiczne obejmują gazy, rozpuszczalniki przemysłowe, materiały
pędne, smary, polimery syntetyczne itp. Substancje te mogą spowodować
zatrucia i inne zacho-rowania. Ich negatywne oddziaływanie na organizm to
domena patologii przemysłowej.
Czynniki biologiczne.
Czynniki biologiczne, szkodliwe w środowisku zawodowym i pozazawodowym, są
po-wszechne i często prowadzą do wystąpienia wielu niekorzystnych skutków
zdrowot-nych, poczynając od prostych podrażnień i dolegliwości, przez
reakcje alergiczne, aż do wystąpienia infekcji, chorób zakaźnych i reakcji
toksycznych.
39
Zasady eliminacji zagrożeń
Likwidacja lub ograniczenie oddziaływania czynników niebezpiecznych,
szkodliwych i uciążliwych na pracownika to podstawowy obowiązek pracodawcy.
Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu czynników
niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych na pracownika to:
1. Eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez:
dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodli-wych
mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów,
dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń niestwarzają-cych
zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi,
unieszkodliwianie odpadów.
2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z
obszaru ich oddziaływania przez:
zastąpienie człowieka przez roboty,
mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie pro-cesu),
optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń,
zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyro-bów oraz
odpadów,
stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwie-nie
wejścia człowieka w strefę zagrożenia.
3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i
szkodliwych przez osłonięcie strefy narażenia:
stosowanie odpowiednich kubatur budynków, materiałów dźwiękoizola-cyjnych,
hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się do otoczenia
gazów, par, cieczy i ciał stałych (pyłów),
stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na
stanowiskach pracy (osłony, ekrany, wentylacja, klimatyzacja).
4. Ograniczenie wpływu czynników przez zastosowanie ochron osobistych:
dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych w zależności od
istnieją-cych zagrożeń,
odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych,
właściwe zasady przydziału ochron osobistych,
stosowanie znaków nakazu stosowania ochron osobistych.
5. Ograniczenie zagrożenia człowieka przez właściwy dobór pracowników i
organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowania pracowni-ków:
40
przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym
stanowisku pracy,
przestrzeganie obowiązku zatrudniania pracowników o właściwych
kwalifikacjach zawodowych,
dobór psychologiczny,
działania organizacyjne (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy),
szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne
zachowanie pracowników,
ostrzeganie o zagrożeniach i zakresie wykonywania pewnych czynności
(sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa).
Rodzaje pracy człowieka
Istnieje tradycyjny podział pracy człowieka na:
pracę fizyczną,
pracę umysłową.
Jest to podział, jakiego najczęściej używamy w życiu codziennym, lecz jest
on nie do końca słuszny.
W skład każdej pracy człowieka wchodzą zarówno elementy wymagające wysiłku
umy-słowego, jak i fizycznego. Przy wykonywaniu każdej czynności biorą
udział mięśnie, układ nerwowy i psychika człowieka.
Używając tradycyjnego podziału pracy należałoby mówić o:
pracy z przewagą wysiłku umysłowego,
pracy z przewagą wysiłku fizycznego.
Na ten podział pracy wpływ mają coraz większa mechanizacja i automatyzacja
pracy.
Mechanizacja to zastępowanie pracy ręcznej przez pracę maszyn, jest to
proces wpro-wadzania maszyn i urządzeń mechanicznych. Mechanizacja nie
eliminuje pracy ręcznej, lecz jedynie ją ogranicza.
Automatyzacja to znaczne ograniczanie lub zastępowanie ludzkiej pracy
fizycznej i umy-słowej przez pracę maszyn działających na zasadzie
samoregulacji i wykonujących okre-ślone czynności bez udziału człowieka.
Jest to również zastosowanie maszyn do pracy niemożliwej do wykonania przez
ludzi ze względu na występujące zagrożenia dla ich życia i zdrowia.
Rodzaje obciążenia pracą
Każda praca stanowi dla wykonującego ją człowieka źródło obciążenia
biologicznego, wpływa bowiem na zmiany czynnościowe w poszczególnych
układach i w całym organi-zmie ludzkim.
Pracę można podzielić według rodzaju obciążenia występującego podczas
wykonywania pracy (kryterium fizjologiczne):
obciążenie fizyczne — spowodowane pracą mięśniową,
obciążenia psychiczne — będące wynikiem zaangażowania uwagi i procesów
myślowych,
41
nerwowe — wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych
warunków pracy.
Każda praca kwalifikowana jako fizyczna, tzn. wykonywana przy pomocy mięśni,
zawsze zawiera elementy pracy umysłowej, ponieważ każda czynność świadoma
wymaga zaan-gażowania ośrodkowego układu nerwowego. Podobnie przy pracy
umysłowej wystę-pują pewne czynności mięśniowe. Generalnie przyjmuje się, że
im wyższy jest stopień zaangażowania w pracy kory mózgowej i ośrodków
podkorowych, tym bardziej można mówić o pracy umysłowej. Natomiast przewaga
elementów pracy mięśniowej oznacza, że mamy do czynienia z pracą fizyczną.
Za specjalny rodzaj pracy umysłowej uważa się pracę niektórych artystów, na
przykład muzyków czy rzeźbiarzy, która niejednokrotnie zmusza do znacznego
wysiłku mięśnio-wego.
Analiza i ocena wymagań, które praca na konkretnym stanowisku narzuca
pracowni-kowi w odniesieniu do jego predyspozycji fizycznych i psychicznych,
jest niezbędnym warunkiem do rozwiązania problemu optymalizacji stosunku
między człowiekiem a pracą.
Wykonywanie pracy przez mięśnie człowieka jest możliwe dzięki ich zdolności
do skur-czów i rozkurczów. Większość czynności zawodowych i codziennych
wykonywanych przez ludzi wymaga na przemian skurczów i rozkurczów mięśni, co
powoduje zmianę ich układu i w konsekwencji przemieszczanie się ciała.
Na przykład chód człowieka to skurcze i rozkurcze mięśni nóg, które
umożliwiają prze-mieszczanie się, oraz zmiany napięcia innych mięśni ciała
(tułowia, rąk) zapewniających równowagę.
Biorąc za kryterium napięcie mięśni, pracę człowieka można podzielić na dwa
rodzaje:
praca statyczna, czyli taka, w której mięśnie człowieka znajdują się w
stanie długotrwałego napięcia,
praca dynamiczna, czyli taka, w której napięcie mięśni powoduje zmianę ich
układu, a w rezultacie zmianę położenia ciała.
Praca statyczna
W pracy zawodowej, a również np. podczas nauki, bardzo często zdarzają się
sytuacje, kiedy do wykonywania poszczególnych czynności jest wymagany dość
znaczny udział wysiłku statycznego.
Praca statyczna występuje, gdy na zewnątrz nie można zaobserwować żadnego
ruchu, a mimo tego mięśnie pozostają w stałym napięciu, np. podczas stania,
siedzenia czy pod-pierania się. Nie stanowi ona zatem pracy mechanicznej,
jednak często może powodo-wać duże obciążenie dla organizmu człowieka (np.
podczas długotrwałego stania wzrasta ciśnienie hydrostatyczne nóg, co
sprzyja obrzękom i bardzo często prowadzi do powstawania żylaków).
Przykładowo trzymanie ciężaru w rękach na określonej wysokości, utrzymywanie
okre-ślonej pozycji ciała bez możliwości jej zmiany przez dłuższy czas itp.
Na skutek dużego postępu w automatyzacji i mechanizacji pracy wzrasta liczba
stano-wisk wymagających długotrwałego utrzymywania ciała w jednej pozycji,
np.:
42
obsługa monitorów komputerowych,
obsługa pulpitów sterowniczych,
praca przy taśmach montażowych,
stanowiska produkcyjne w elektronice,
prowadzenie samochodów ciężarowych na długich trasach,
obsługa kasy w supermarkecie.
W związku z tym, aby zapobiec poważnym następstwom zdrowotnym spowodowanym
pracą statyczną, należy zadbać o odpowiednie wyposażenie stanowiska, jak
również częste przerwy. Powoduje to uniknięcie szybkiego zmęczenia
pracowników oraz wpływa na wzrost ich wydajności.
Charakterystyka pracy statycznej:
obciążenie statyczne, wywołujące długotrwałe napięcie mięśni, stanowi
poważny czynnik zwiększający wysiłek fizyczny człowieka,
długotrwałe napięcie mięśni, przez ucisk na naczynia krwionośne, utrudnia
swo-bodny przepływ krwi, co z kolei zakłóca dostarczanie niezbędnych
składników i usuwanie produktów przemiany materii w organizmie,
mięśnie potrzebują dłuższego wypoczynku niż np. podczas wykonywania pracy
dynamicznej,
pomimo małego zapotrzebowania energetycznego w warunkach obciążenia
sta-tycznego człowiek bardziej jest narażony na szybsze pojawienie się
zmęczenia,
skutkiem takiego napięcia mięśni jest powstawanie poczucia dyskomfortu,
osłabienia mięśni, aż do pojawienia się reakcji bólowych w napiętych
mięśniach.
Praca dynamiczna
Praca dynamiczna to taka, w której wysiłek przebiega w warunkach ruchu, w
związku z przemieszczaniem się ciała ludzkiego lub jego części w
przestrzeni, i zachodzi przy udziale izotonicznych skurczów mięśni, podczas
których następuje skrócenie włókien, czyli okresy skurczu i rozkurczu
mięśni.
Praca dynamiczna jest podstawowym czynnikiem, który powoduje podwyższenie
po-ziomu przemiany materii. Związana z nią wielkość wydatku energetycznego
jest propor-cjonalna do wskaźników fizjologicznych, takich jak:
ilość zużytego tlenu (szybkość oddechu, poziom zużytego tlenu lub
wydychanego dwutlenku węgla),
częstość skurczów serca,
ciśnienie krwi,
temperatura ciała i skóry.
Wydatek energetyczny
Całkowity wydatek energetyczny organizmu składa się z dwóch części:
wydatek związany z czynnościami poza pracą zawodową, wykonywanymi w ciągu
doby (przez całe życie),
43
wydatek energetyczny związany z pracą zawodową, wzrasta ona wraz ze
wzro-stem wysiłku fizycznego.
Podczas wykonywania pracy wymagającej określonego wysiłku fizycznego
organizm ludzki osiąga stan równowagi między powstawaniem i wydalaniem
produktów prze-miany materii towarzyszącej przemianom metabolicznym.
Podczas wykonywania pracy umiarkowanej dostarczana ilość tlenu jest
całkowicie wy-starczająca dla mięśni biorących udział w danym procesie, a
występująca oszczędność kosztów energii umożliwia znaczne wydłużenie
efektywnego czasu pracy.
W czasie wykonywania pracy dynamicznej często następuje spadek wydajności
energe-tycznej, którego regeneracja nie jest możliwa tylko w czasie przerw w
pracy.
W krótkich odstępach czasu, podczas wykonywania pracy dynamicznej może
występo-wać wysiłek większy od maksymalnego, powodujący na początku niedobór
tlenu, a na-stępnie wystąpienie długu tlenowego, który musi być uzupełniony
po zakończeniu wysiłku. Pokrycie wydatku energetycznego organizmu w fazie
beztlenowej trwającej 20—30 sekund powoduje tworzenie się kwasu mlekowego.
Skutki pracy dynamicznej
Wysiłek fizyczny w pracy dynamicznej może zaburzyć normalne funkcjonowanie
orga-nizmu człowieka m.in. przez:
wywołanie hamowania wydzielania soków trawiennych (w przypadku ciężkich i
długotrwałych wysiłków),
zmniejszenie ilości wody ustrojowej (poprzez pocenie się),
zmniejszenie objętości krwi bieżącej, zarazem zwiększenie prędkości jej
prze-pływu,
zwiększenie stężenia potasu i noradrenaliny we krwi,
zwiększenie aktywności układu współczulnego i rdzenia nadnerczy,
powodowanie pojawienia się tzw. białkomoczu wysiłkowego (około pół godziny
po zakończeniu wysiłku).
Porównanie pracy statycznej i dynamicznej
Z punktu widzenia fizjologii pracy układu mięśniowego praca dynamiczna jest
bardziej korzystna dla organizmu niż praca statyczna.
Mięśnie, które ulegają na przemian skurczom i rozkurczom, mają znacznie
lepsze wa-runki do pracy. Każdy skurcz wyciska z poszczególnych mięśni
produkty spalania (przemiany materii). W czasie rozkurczu natomiast do
mięśni dopływa nowa porcja krwi wraz z zawartym w niej tlenem i innymi
substancjami odżywczymi.
Podczas pracy statycznej sytuacja jest gorsza. Do mięśni, które znajdują się
w stanie dłu-żej trwającego skurczu, nie mogą dopływać nowe produkty
odżywcze, natomiast gro-madzą się produkty spalania. Stan taki pociąga za
sobą szybsze wystąpienie zmęczenia i w konsekwencji niezdolność danej grupy
mięśni do dalszej pracy.
Każda praca wymaga udziału zarówno statycznych, jak i dynamicznych wysiłków.
Nad-rzędnym celem jest takie zorganizowanie stanowiska roboczego, aby
wysiłek statyczny zmniejszyć do minimum.
Najbardziej męczące są takie wymuszone pozycje pracy, jak:
44
stojąca pochylona,
siedząca ze skręceniem tułowia,
nienaturalne położenie nóg,
wykonywanie pracy na płaszczyźnie położonej zbyt wysoko lub zbyt nisko.
Ergonomia
Ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem wszystkiego, co nas otacza
i czym się posługujemy, do wygody człowieka przy jak najmniejszych stratach
dla środowiska i minimalnej liczbie ograniczeń.
Ergonomia to dziedzina nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie
działalności człowieka odpowiednio do jego fizjologicznych i
psychologicznych właściwości.
Zakres ergonomii to wiedza z zakresu różnych dziedzin, m.in.:
fizjologii,
psychologii,
antropometrii,
biomechaniki,
higieny pracy,
socjologii,
nauk mechanicznych,
naukowej organizacji pracy,
techniki i technologii.
Ergonomia to nauka zajmująca się projektowaniem systemów pracy, produktów i
śro-dowiska zgodnie z fizycznymi i umysłowymi możliwościami człowieka.
Kierunki ergonomii
Ergonomia dzieli się na:
ergonomię koncepcyjną;
ergonomię korekcyjną.
Ergonomia koncepcyjna (projektowa) zajmuje się optymalizacją układu człowiek
— technika — środowisko na etapie projektowania.
Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badań podstawowych oraz
metody, takie jak:
diagnoza,
modelowanie.
Działalność koncepcyjna jest nieograniczona, gdyż we wczesnej fazie
opracowywania rozwiązań technicznych jest:
o wiele bardziej racjonalna,
bardziej skuteczna od ergonomii korekcyjnej i w przyszłości powinna być
kierunkiem dominującym.
Optymalizacja — metoda wyznaczania najlepszego (optymalnego) rozwiązania z
punktu widzenia określonego kryterium (wskaźnika) jakości (np. kosztu,
drogi, wydajności).
Ergonomia korekcyjna to taka, która jest realizowana w miejscu pracy.
45
Ergonomia korekcyjna zajmuje się:
analizą istniejących warunków na stanowiskach pracy,
oceną warunków istniejących na stanowisku pracy,
wymaganiami organizacyjnymi i społecznymi,
opracowaniem projektu optymalizacji.
Przykładem ergonomii korekcyjnej może być poprawa mikroklimatu, wyciszenie
hałasu w środowisku pracy, poprawa oświetlenia oraz zamiana uciążliwej
pozycji stojącej w pracy na siedzącą.
Ergonomia korekcyjna ograniczona jest:
możliwościami technicznymi,
względami ekonomicznymi.
Nikt nie będzie się domagać przekonstruowania jakiegoś urządzenia (np.
agregatu), w którym analiza ergonomiczna wykryje usterki niedające się
usunąć za pomocą drobnych poprawek — chyba, że usterki te będą źródłem
poważnych zagrożeń dla zdrowia czy życia człowieka.
Ergonomia stanowiska pracy
Stanowisko pracy w pojęciu ogólnym to miejsce pracy człowieka, np.:
przy komputerze,
przy fotelu fryzjerskim,
przy taśmie montażowej,
w centrali telefonicznej,
w kabinie samochodu.
W ujęciu systemowym stanowisko pracy to układ, gdzie człowiek za pomocą
środków pracy (maszyny, narzędzia, przyrządy) w określonej przestrzeni i
środowisku wykonuje zorganizowane czynności mające na celu wytworzenie
określonego produktu.
W ergonomii stosowane są metody służące do kształtowania warunków pracy w
dwóch fazach.
Na stanowisku pracy powinna być przeprowadzona kompleksowa analiza
materialnych i psychospołecznych warunków pracy oraz ich ocena.
46
Przykłady źle zaprojektowanych ergonomicznie stanowisk pracy
Stanowisko nie zostało zaprojektowane ergonomicznie, nie uwzględniono w
otworze
drzwiowym odpowiedniej wysokości. Pracownik ma kłopoty ze swobodnym wejściem
do pomieszczenia.
Stanowisko źle zaprojektowane ergonomicznie. Lampa, która ma oświetlać
stanowisko
pracy, dotyka głowy i zasłania pole widzenia.
47
Źle zaprojektowana przestrzeń. Człowiek, aby trzymać się za uchwyt, musi
bardzo wy-soko podnieść rękę.
Źródło: www.ciop.pl.
Kształtowanie struktury przestrzennej stanowiska pracy
Przy ergonomicznym kształtowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy za
pod-stawowe uznaje się dwie grupy kryteriów:
kryteria antropometryczne,
kryteria biomechaniczne.
Kryteria antropometryczne określają, że struktura stanowiska pracy powinna
być do-stosowana do przynajmniej 90% użytkowników, tj. stwarzać wygodne i
bezpieczne wa-runki pracy osobom, których wymiary mieszczą się między
wartościami 5. i 95. centyla.
Kryterium biomechaniczne to obciążenia układu ruchu, na które wpływają:
pozycja przyjmowana podczas pracy,
czas pracy oraz częstotliwość czynności roboczych.
Do precyzyjnego wyznaczania przestrzennych stref pracy stosuje się kryteria
zasięgu rąk przedstawione jako:
zasięg normalny — określa granicę strefy optymalnej,
zasięg maksymalny,
zasięg wymuszony — wymaga ruchów tułowia,
odległości bezpieczne zawarte w PN (Polska Norma).
Centyl — punkt w skali ocen, poniżej którego znajduje się określony procent
czynników, np. 5. centyl to punkt na skali, poniżej którego leży 5% wyników.
Antropometria — metoda badawcza stosowana w antropologii fizycznej
polegająca na pomiarach porównawczych części ciała ludzkiego, np.
długości kości,
objętości i proporcji czaszki głowy,
proporcji ciała,
wagi ciała,
rozstawu oczu,
określenie pigmentacji oczu, włosów i skóry.
Do pomiarów wykorzystywane są przyrządy antropometryczne.
Celem antropometrii jest dostarczenie obiektywnych i dokładnych danych,
antropome-tria posługuje się metodami statystycznymi.
Alphonse Bertillon opracował system oparty na 11 pomiarach ludzkiego ciała:
1. Wzrost.
2. Stretch — długość ciała od lewego ramienia do prawego środkowego palca
uniesionej ręki.
3. Bust — długość torsu od głowy, mierzona w pozycji siedzącej.
4. Długość głowy.
5. Szerokość głowy — od skroni do skroni.
6. Długość prawego ucha.
7. Długość lewej stopy.
8. Długość lewego środkowego palca.
9. Długość ręki — od łokcia do środkowego palca.
10. Szerokość policzków.
11. Długość lewego małego palca.
Z wyników badań antropometrii korzysta m.in. przemysł, ustalając np.
rozmiary ubrań, obuwia czy ławek szkolnych.
Dobór oświetlenia i barw w środowisku pracy
Wiele prac wykonywanych w pozycji siedzącej związanych jest wytężoną pracą
wzro-kową, a więc obciążeniem wzroku, dlatego też parametry oświetlenia poza
ogólnymi zasadami powinny być dobierane indywidualnie w zależności od:
charakterystyki danego stanowiska,
rodzaju wykonywanej czynności.